İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Etraf Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Levent Kuzu, İstanbul’da tesirli olan yüksek basınç nedeniyle kirleticilerin yer düzeyinde baskılanarak atmosfere yükselemediğini bunun da hava kirliliğine yol açtığını kaydetti.
Nüfus yoğunluğu, çarpık kentleşme, fosil yakıt kullanımındaki artış, endüstriyel tesisler, trafik yoğunluğu ve orman yangını üzere etkenler hava kirliliğinde artışa yol açıyor.
İsviçre merkezli hava kalitesi teknoloji şirketi IQ Air’in yıllık ortalama PM2,5 (ince partikül madde) konsantrasyonunu baz alarak hazırladığı rapora nazaran 2023’te Bangladeş metreküp başına 79,9 mikrogram PM2,5 konsantrasyonu ile en kirli ülke oldu.
Onu, metreküp başına 73,7 mikrogram ile Pakistan, metreküp başına 54,4 mikrogram ile Hindistan, metreküp başına 49 mikrogram ile Tacikistan ve metreküp başına 46,6 mikrogram ile Burkina Faso takip etti. Türkiye ise metreküp başına 20,3 mikrogram PM2,5 konsantrasyonu ile listenin 44. sırasında yer aldı.
Temiz Hava Hakkı Platformu tarafından geçen yılın eylül ayında yayımlanan Kara Rapor 2024’e nazaran dünya genelinde her yıl 4 milyondan fazla kişi PM2,5 kaynaklı hastalıklar nedeniyle hayatını kaybediyor. Türkiye’de nüfusun en az yüzde 92’sinin kirli hava solduğu belirtilirken bir kişinin, yıllık ortalamada metreküp başına 26 mikrogram PM2,5 kirliliğine maruz kaldığı ve bu bedelin Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) kılavuz bedelinin 5 katına denk geldiği tabir ediliyor.
İstanbul’un yıllık PM2,5 ortalaması 2021’de metreküp başına 23,56 mikrogramken, 2022’de 23,76 mikrograma yükseldi. İstanbulluların 2022 yılı boyunca ortalama metreküp başına 38,41 mikrogram yani DSÖ’nün kılavuz pahasının 2,5 katı PM10 kirliliğine maruz kaldığı ve PM2,5’un ise gereğince ölçülmediği tespit edildi.
TRAFİK KAYNAKLI KİRLİLİLİK ÖNE ÇIKIYOR
Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı (UHKİA) datalarının değerlendirildiği raporda, 2022’de PM10 parametresi için kâfi data alınabilen istasyonlar ortasında PM10 kirliliği en yüksek üç istasyon, 2021’de de havası en kirli bölgeler olarak öne çıkan Sultangazi-3, Esenyurt ve Mecidiyeköy istasyonları olarak belirlendi. Esenyurt ve Mecidiyeköy’de kirliliğin ana kaynağının trafik, Sultangazi’de ise ilçe hudutları içinde kalan taş ocakları olduğu gözlemlendi.
PM10 seviyesi yıllık ortalamasının metreküp başına 39,77 mikrograma ulaşarak DSÖ kılavuz kıymetinin 2,65 katına çıktığı 2023’te PM10 seviyelerine bakıldığında, kâfi data alınabilen istasyonlar ortasında PM10 kirliliği en yüksek üç istasyon Göztepe, Kağıthane ve Tuzla istasyonları oldu. Göztepe istasyonu “kentsel-trafik” istasyonu, Kağıthane ve Tuzla istasyonu “kentsel art plan” istasyonu olarak sınıflandırılırken, Göztepe’de trafiğin ağır olduğu yerlerde PM10’a yüksek seviyede maruz kalındı. PM10 pahaları Göztepe’ye nazaran daha düşük olmakla birlikte Kağıthane ve Tuzla’da daha yaygın bir alanda ve daha çok sayıda kişinin yüksek PM10 kirliliğine maruz kaldığı belirlendi.
ENDİŞE VERİCİ BOYUTTA
İstanbul’da son günlerde tesirli olan hava kirliliğinin nedenlerine ilişkin İTÜ İnşaat Fakültesi Etraf Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Levent Kuzu, hava kirliliğinin sabit ve hareketli emisyonlar olmak üzere iki kaynağı bulunduğunu söyledi.
Prof. Dr. Kuzu, şehirlerdeki hareketli emisyon kaynaklarının ulaşım araçlarının yol açtığı egzoz emisyonlarından, sabit emisyon kaynaklarının ise evsel ısınma için kullanılan doğal gaz üzere yakıtlardan kaynakladığını tabir etti.
Emisyonlarda yıl içinde ufak değişiklikler yaşanmasına rağmen çoklukla sabit eğilim gösterdiklerini belirten Kuzu, insanların günlük olarak işe gidip gelmelerinde ve ısınma gereksiniminde birkaç gün içinde önemli farklılıklar olamayacağını fakat değişen meteorolojik kuralların hava kalitesinde de ani değişimlere neden olabileceğinden bahsetti.
MASKE TAVSİYESİ
Hava kirliliğinin bilhassa teneffüs yolu rahatsızlıklarına yol açabileceğini, bu nedenle vatandaşların hava kalitesi indeksini takip ederek makus hava şartlarında maske takmaları tavsiyesinde bulunan Kuzu, “Bu doğal ki partikül unsurlar için bir müdafaa sağlar, başka gazlar için çok fazla bir tesiri olduğunu söyleyemiyoruz lakin nispeten trafiğin olduğu yerlerden uzak durarak kendimizi müdafaamız biraz daha mümkün olabilir. Hava kirliliği bölgesel olarak çok farklılık gösterebiliyor. Bilhassa orta sokaklara girdiğinizde kirletici pahaları bir anda değişebiliyor zira kirleticilerin bulunması atmosferin dinamiğiyle alakalı. O yüzden tahminen cadde üzerinden değil de bir art sokaktan yürümek bile bir tahlil sağlayabilir.” diye konuştu.
Hava kirliliğinin engellenmesi için trafik yoğunluğunun azaltılması, toplu taşıma kullanımının artırılması, elektrik araçların tercih edilmesi üzere alternatif yollar bulunduğunun altını çizen Prof. Dr. Kuzu, bu yollarla birlikte egzoz emisyonlarında ve münasebetiyle hava kirliliğinde azalış yaşanabileceğini söyledi.
Kentteki hava kirliliği, Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının Daima İzleme Merkezi bünyesindeki Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı (NEFES) ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Etraf Muhafaza ve Denetim Daire Başkanlığı Etraf Muhafaza Müdürlüğünün Hava Kalitesi İzleme Merkezi’nden anlık takip edilebiliyor.
Farklı noktalara kurulan hava kalitesi izleme istasyonlarından alınan datalarla, ilçelerde bölgesel bazlı ölçüm yapılıyor.
Uygulamalarda, hava kalitesi endeksinde bir metreküp hava içindeki partikül hususa nazaran tespit edilen bedeller, 0 ile 50 ortası “temiz (yeşil)”, 51 ile 100 ortası “orta (sarı)”, 101 ile 150 ortası “hassas (turuncu)”, 151 ile 200 ortası “sağlıksız (kırmızı)”, 201 ile 300 ortası “kötü (mor)”, 301 ile 500 ortası “tehlikeli (bordo)” biçiminde sıralanıyor.
NEFES uygulamasındaki istasyon dataları ile Marmara Pak Hava Merkezi Müdürlükleri (MTHM) datalarına nazaran, İstanbul’da hava kirliliği oranı yüksek ve düşük olan bölgeler saat 10.00’da Avrupa Yakası’ndaki bölgelerde şöyle ölçüldü:
“Beylikdüzü-23 (İyi-Yeşil), Sultangazi 1-23 (İyi-Yeşil), Avcılar-40 (İyi-Yeşil), Arnavutköy-49 (İyi-Yeşil), Şirinevler-55 (Orta-Sarı), Kumköy-55 (Orta-Sarı), Çatladıkapı-55 (Orta-Sarı), Beşiktaş-55 (Orta-Sarı), Alibeyköy-55 (Orta-Sarı), Maslak-55 (Orta-Sarı), Sultangazi 3-55 (Orta-Sarı), Bağcılar-56 (Orta-Sarı), Sultangazi MTHM-56 (Orta-Sarı), Esenler-57 (Orta-Sarı), Başakşehir MTHM-58 (Orta-Sarı), Yenibosna-64 (Orta-Sarı), Kağıthane MTHM-65 (Orta-Sarı), Esenyurt MTHM-69 (Orta-Sarı), Sarıyer-74 (Orta-Sarı), Mecidiyeköy MTHM-80 (Orta-Sarı), Aksaray-82 (Orta-Sarı), Silivri MTHM-84 (Orta-Sarı), Kağıthane-105 (Hassas-Turuncu).”
Anadolu Yakası’ndaki bilgiler ise şöyle kaydedildi:
“Şile MTHM-34 (İyi-Yeşil), Adalar-35 (İyi-Yeşil), Selimiye-50 (Orta-Sarı), Ümraniye MTHM-55 (Orta-Sarı), Kandilli MTHM-55 (Orta-Sarı), Kandilli-55 (Orta-Sarı), Sultanbeyli MTHM-55 (Orta-Sarı), Kartal-55 (Orta-Sarı), Üsküdar MTHM-56 (Orta-Sarı), Ümraniye-56 (Orta-Sarı), Üsküdar-56 (Orta-Sarı), Tuzla-71 (Orta-Sarı), Kadıköy-133 (Hassas-Turuncu), Sancaktepe-138 (Hassas-Turuncu), Göztepe D100-174 (Sağlıksız-Kırmızı).”
İBB’nin Hava Kalitesi İzleme Merkezi’ne nazaran, kentte hava kalitesinin takip edildiği istasyonlardaki datalar ise saat 10.00’da şu halde sıralandı:
“Sultangazi 1 (Taş ocakları) – 20 (İyi-Yeşil), Beylikdüzü (Kentsel)-22 (İyi-Yeşil), Büyükada (Arka plan)-29 (İyi-Yeşil), Avcılar (Şehir art plan)-34 (İyi-Yeşil), Sultangazi 2 (Kentsel trafik)-37 (İyi-Yeşil), Arnavutköy (Kırsal)-42 (İyi-Yeşil), Selimiye (Trafik)-42 (İyi-Yeşil), Beşiktaş (Trafik)-50 (İyi-Yeşil), Ümraniye 2 (Trafik)-51 (Orta-Sarı), Kumköy (Arka plan)-54 (Orta-Sarı), Maslak (Şehir art plan)-54 (Orta-Sarı), Şirinevler (Trafik)-56 (Orta-Sarı), Kartal (Kentsel)-56(Orta-Sarı), Çatladıkapı (Trafik)-56 (Orta-Sarı), Alibeyköy (Kentsel)-57 (Orta-Sarı), Kandilli 1 (Şehir art plan)-57 (Orta-Sarı), Kandilli 2 (Deniz trafik)-60 (Orta-Sarı), Ümraniye 1 (Şehir art plan)-61 (Orta-Sarı), Bağcılar (Kentsel)-62 (Orta-Sarı), Sultangazi 4 (Kentsel trafik)-63 (Orta-Sarı), Yenibosna (Kentsel)-64 (Orta-Sarı), Üsküdar 2 (Trafik)-64 (Orta-Sarı), Kağıthane 2 (Kentsel)-65 (Orta-Sarı), Üsküdar 1 (Kentsel trafik)-68 (Orta-Sarı), Esenler (Kentsel)-73 (Orta-Sarı), Başakşehir (Sanayi kentsel)-74 (Orta-Sarı), Sarıyer (Kentsel)-75 (Orta-Sarı), Esenyurt (Kentsel)-84 (Orta-Sarı), Tuzla (Kentsel)-86 (Orta-Sarı), Silivri-86 (Orta-Sarı), Mecidiyeköy (Trafik)-94 (Orta-Sarı), Aksaray (Trafik)-95 (Orta-Sarı), Kağıthane 1 (Kentsel Trafik)-109-(Hassas-Turuncu), Kadıköy (Kentsel)-121 (Hassas-Turuncu), Sancaktepe (Kentsel)-143 (Hassas-Turuncu), Kadıköy (D-100 Trafik)-187 (Sağlıksız-Kırmızı)”
