Asgari fiyatın düşük kalması ve geçim kasvetinin giderek artması nedeniyle, çalışanlar orta artırım beklentisiyle gündemi takip ediyor.
Açlık sonunun epeyce altında kalan mevcut taban fiyat artırımı, bu durumu düzgünleştirmek için orta artırım talebini gündeme taşıdı.
SGK Uzmanı İsa Karakaş, köşesinde bu orta artırımın “kaçınılmaz” olduğunu belirterek, geçmişte yaşanan benzeri örneklerle bu adımın ehemmiyetine dikkat çekti.
İSA KARAKAŞ’IN YAZISINDA DEĞİNDİĞİ KISIMLAR:
”Geçen sene en çok taban ücretliler mağdur oldu. Keza 2024 yılında memurlara, kamu çalışanlarına ve tüm emeklilerin maaşlarına güncelleme yapılırken yüksek enflasyon sayılarına karşın bir tek taban ücretlilere güncelleme yapılmamıştır.
Üstelik TÜİK’e nazaran 2024 yılı enflasyonu %44,38 olmasına rağmen 2025 yılı için taban fiyata bu sayının çok gerisinde yalnızca %30 oranında güncelleme yapılmıştır.
Bu durumda taban ücretliler resmî datalarla %14,38 oranında gerçekleşen enflasyonun altında güncellemeyle karşı karşıya kaldılar.
Böylece taban fiyat 2024 yılında net 17.002 TL iken 2025 yılında beklentilerin çok altında yalnızca 22.104,67 TL’ye çıkarılmıştır.
‘ZAMLAR CEBE GİRMEDEN MUM ÜZERE ERİDİ’
Yeni taban fiyat, emekçilerin cebine şimdi girmemişken a’dan z’ye kamu ve özel bölüm artırımlarıyla mum üzere eridi. 2024 yılındaki satın alma gücünün de altında kaldı.
2025 yılının daha birinci ayında TÜİK 2025 Ocak enflasyonunu %5,03 olarak ilan etti. Merkez Bankası da maksat enflasyonda daha şimdiden vites yükseltti. Amaç enflasyonu %21’den %24’e yükseltti. 2024 yılında olduğu üzere bu gayenin de tutmayacağı aşikârdır.
Hâl bu türlü iken alım gücü gerileyen başta 8 milyona yakın taban fiyatlı ile taban fiyata yakın fiyatla geçinmek zorunda kalan öteki ücretlilerle birlikte %50’yi aşkın personel temmuz ayında minimum fiyatta oluşan erimenin telafi edilip edilmeyeceğini şimdiden merak etmeye başladı. Bu minvalde çok sayıda okurumuz önümüzdeki temmuz ayında taban fiyatın zamlanıp zamlanmayacağı konusunda meraklarını gazetemize ve toplumsal medya hesaplarımıza iletti.
Okurlarımızın merak ve beklentilerini taban fiyatın tarihî serüveni ve istatistikler muvacehesinde karşılık aramaya çalışacağız.
Sosyal adalet ve iktisadi açıdan büyük bir ehemmiyete haiz olan minimum fiyatın fiilî uygulaması 75 yıl evvel mahallî komiteler tarafından uygulanma başlanmıştır. 1960’lı yılların sonlarına yanlışsız mahallî komiteler yerini merkezî kurula bırakmıştır. 1971 tarihli 1475 sayılı İş Kanunu’nda da merkezî komite olarak “Asgari Fiyat Tespit Komisyonu” uygulaması kabul edilmiştir. Belirtilen merkezî kurul uygulaması hala devam etmektedir.
Asgari fiyat sanayi ve hizmetler kısmı ile tarım ve orman bölümü emekçileri için daha evvel “Asgari Fiyat Tespit Komisyonu” tarafından başka ayrı olarak belirlenmekte iken 01.08.1989 tarihinden bu yana her iki kesim için tek sayı olarak belirlenmektedir. Öbür yandan 16 yaşını dolduranlar ile doldurmayanlar için başka farklı belirlenirken 2014 yılından itibaren bu ayrım da kaldırılmıştır.
75 yıllık fiilî bir gelenek hâline gelen bu fiyatın uygulaması, iş kontratı ile çalışan ve 4857 sayılı İş Kanunu’nun kapsamında olan yahut olmayan, her türlü personelin çalıştığı bütün iş kollarını kapsamaktadır.
Asgari fiyata ait son 23 yıllık devirlere bakıldığında yüksek enflasyona bağlı olarak 2000-2002 yılları ortasında her yıl 4 sefer belirlenip zamlandığı, 2003 yılında 3 sefer, 2004 yılı ve müteakip yıllarda 2015 yılına kadar her yıl 2 sefer belirlenip zamlandığı görülmektedir.
2016 yılından 2022 yılına kadar olan devirde ise enflasyonun evvelki periyotlara nazaran nispeten daha düşük olması münasebetiyle her yıl yalnızca bir sefer aralık ayında belirlenip güncellenmiştir. 2022 ve 2023 yıllarında yüksek enflasyonun oluşturduğu tahribata binaen her yıl iki kere belirlenmiştir. 2024 yılında da enflasyonun çok yüksek olmasına karşın beklenen orta artırım gerçekleşmemiştir. Bu türlü olunca gelir dağılımındaki adaletsizlik içinden çıkılması sıkıntı hâle gelmiştir.
Diğer yandan taban fiyatın enflasyonu azdırdığı tarafındaki argümanların da yersiz olduğu 2024 yılı enflasyon sayılarıyla teyit edilmiştir. Keza minimum ücretliler istese bile zorunlu gereksinimlerinin ötesinde bir gram fazla satın alma gücüne sahip bulunmamaktadır.
‘ASGARİ FİYATA ORTA ARTIRIM YAPILMASI KAÇINILMAZDIR’
Bu bağlamda son yıllarda gitgide bozulan gelir dağılımına bağlı olarak minimum ücretliler aleyhine ortaya çıkan yüksek gelir eşitsizlikleri ve yoksullaşma ile ekonomik dengelerin korunması da dikkate alındığında minimum fiyata orta artırım yapılması kaçınılmazdır.
Diğer yandan yasa gereği taban fiyatın emekçilere olağan bir çalışma günü karşılığı ödenen ve emekçinin besin, konut, giysi, sıhhat, ulaşım ve kültür üzere zarurî muhtaçlıklarını günün fiyatları üzerinden taban seviyede karşılamaya yetecek ölçüde olması gerekmektedir. Bu bağlamda şimdiden açlık hududunun bile altında kalan taban fiyatın 2026 yılına kadar uygulanması belirtilen düzenlemenin özüne de ters olacaktır.”
