Rusların 1829, 1878 ve 1916 yıllarında Erzurum’u işgalleri sırasında kentten götürdükleri çok sayıda tarihi emanet ve “esir sancak”, Rusya’daki müzelerde bulunuyor.
Osmanlı periyodunda hem hakimiyet hem de Türk kültürü ve Müslümanlığın alametleri olarak görülen tarihi yapıtların, Erzurum’a getirilip buradaki müzelerde sergilenmesi isteniyor.
Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Savaş Eğilmez, kentten götürülen “esir sancaklar”ın ve binlerce tarihi yapıtın Petersburg’da bulunan Hermitage Müzesi ve buradaki askeri müzelerde bulunduğunu söyledi.
“Edebiyatçılar, arkeologlar ve eski eser uzmanları, kültürel varlıkları götürdü”
Erzurum’un tarih boyunca stratejik pozisyonu nedeniyle birçok devlet tarafından işgal edilmek istendiğini söz eden Eğilmez, “Erzurum, Ruslar tarafından 87 yılda 3 sefer işgal edilmiş. Bu tarihte az rastlanan bir durumdur. Bu kadar ısrarcı olmak bu bölgenin kıymetini ortaya koymuştur. İşgaller sırasında ünlü Rus muharrir Puşkin’in de ortalarında olduğunu edebiyatçılar, arkeologlar ve eski eser uzmanları, kentte tarihi yapıtları ve kültürel varlıkları yanında götürdü.
Erzurum’da en yıkıcı olan Rus işgali 1829 işgalidir. İkili Minareli Medrese, Yakutiye Medresesi, Sultaniye ve Ahmediye medreseleri ile Üç Kümbetler üzere tarihi yapıların kitabelerinin de bulunduğu evraklar ve tarihi vesikalar, değerli bir hazine ile götürülüyor. Götüremediklerini yıkıyorlar. Saat Kulesi’ndeki saati, Tiflis’te bir binaya yerleştiriyorlar. Üç Kümbetler’de Buyruk Saltuk’un kitabesi ve İkili Minareli Medrese’de bulunan altından, gümüşten, bronzdan yüzlerce miğfer ile kalkan da Petersburg’a götürülenler arasındadır” diye konuştu.
“Eserler, halkın, Türk kültürünün ve Müslümanlığın alameti”
Eğilmez, 1829 işgalinde Osmanlı ordusuna ilişkin 4 sancak ve komutanlık alameti olan eşyaların da kentten götürüldüğünü belirterek, bunlar ortasında kıymetli mücevherlerden yapılan asaların da bulunduğunu lisana getirdi.
Rusların 1916’daki son işgalinde de evvelki işgallerde olduğu üzere kalan yapıtları kendi literatürlerine geçirmeye çalıştığını anlatan Eğilmez, şöyle devam etti:
“Birçok şeyin yanında, merkezde bulunan 9 alay sancağı ve Pasinler ilçesindeki sancak da gidenler ortasında. Burada teknoloji ilerlediği için bunların fotoğrafları ile zafer propagandası yapılıyor. Rus çarına takdim edilip sergileniyor. Sokaklarda geçit merasimlerinde bu sancaklar resmediliyor. Yalnızca sancak değil, kalenin anahtarları, kitabeler ve eserler götürülüyor.
Tüm bunların sonunda Rus işgallerinde binlerce canımız yitip gitmiştir ve bunun yanında Erzurum’un tarihi yapıtlarının de gitmesi büyük bir ıstırap kıssasıdır. Götürülen her ögenin bir kısmı hakimiyet alametidir, bir kısmı halkın ve Türk kültürünün, Müslümanlığın alametidir. Külliyet binlerle tabir edilebilir. Bugün bunlar o vakit Çarlık’ın merkezi olan Petersburg kentinde, Hermitage Müzesi ve buradaki askeri müzelerde bulunuyor.”
Rusya’daki yapıtların Erzurum’a getirilip müzede sergilenmesi gerektiğini vurgulayan Eğilmez, “Sadece tarihçilerin değil milletin her bir ferdi, bu sancakların ve bildiğimiz tüm yapıtların geri getirilip Erzurum’daki mevcut müzelerde beşerlerle buluşturulmasını istiyor. Sancakların ve yapıtların yaşadığı esaret hayatı bitirilmeli ve bu eserler vatan toprağına getirilerek özgürlüğüne kavuşturulmalıdır.” dedi.
