İran’a yönelik ABD yaptırımlarını deldiği, ‘kara para’ akladığı ve bankacılık dolandırıcılığı yaptığı tez edilen Halkbank, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan ve ABD Başkanı Donald Trump arasında Beyaz Saray’da görüşmenin en değerli başlıklarından birisi oldu. Bir kamu bankasının ABD’de cezai yaptırımla müsabakasının hem finansal hem de siyasi maliyetlerinden telaşlı olan Ankara, Halkbank’ın ABD’de yargılanmaması gerektiğini düşünüyor. Lakin Trump’ın, ‘Erdoğan’ın uykularını kaçıran dava’yı düşürme yahut sonuçlandırma yetkisi yok.
ABD REDDETTİ
Yapılan güç mutabakatları, Boeing’ten uçak alınması ve F-16 ile F-35 savaş uçaklarının gölgesinde Erdoğan ile Trump’ın perşembe günkü görüşmesinde Halkbank da konuşuldu. Erdoğan, Washington’a hareketinden evvel yaptığı açıklamalarda Halkbank davasının, Türkiye’nin egemenlik haklarını ihlal ettiğini tekraren lisana getirmişti. Ankara, bankanın çoğunluk payının Türkiye Varlık Fonu’na ilişkin olması nedeniyle ABD’de yargılanamayacağı görüşünü savunuyor. Fakat ABD’de farklı mahkemelerden çıkan kararlar bu dokunulmazlık tezini reddetti.
KREDİ NOTUNU ETKİLER
ABD’de alınabilecek yüksek meblağlı para cezası ya da yaptırımlar hem Halkbank’ın bilançosuna hem de Türkiye’nin kredi notuna ziyan verebilir. Ayrıyeten bu dava, stratejik işbirliği alanlarında da tıkanma yaratıyor. Bu nedenle Erdoğan, Trump’la görüşmesinde, süreci ‘çözme’ ve en azından cezai riskleri azaltma arayışında bulundu.
‘DOSTANE’ ÇIKIŞI
Trump, görüşme öncesi basına yaptığı açıklamada, “Türkiye bizim değerli müttefikimiz. Bu tıp hususları dostça biçimde ele alabiliriz” demekle yetindi. Lakin ABD’de devam eden federal bir dava kelam konusu olduğunda, liderin direkt müdahale imkanı epey hudutlu. Trump, en fazla, Adalet Bakanlığı’na ve savcılık makamına ‘politika’ seviyesinde telkinlerde bulunabilir lakin ABD Başkanı’nın yargı bağımsızlığı nedeniyle davayı düşürme ya da sonuçlandırma yetkisi bulunmuyor.
Trump, Erdoğan’la görüşmesinde, 2018’de yaşanan Rahip Andrew Craig Brunson krizini hatırlatarak, ‘Erdoğan’ı aradım, Rahip Brunson’ı hür bıraktı” dedi. Halkbank davasında ise Ankara, Trump’tan adım bekliyor.
Soruşturma Reza Zarrab’a dayanıyor
ABD New York Güney Bölgesi Federal Mahkemesi’ne 2019’da sunulan iddianameye nazaran Halkbank, İran’a yönelik Amerikan yaptırımlarını delmek, bankacılık dolandırıcılığı ve kara para aklama ile suçlanıyor. Savcılara nazaran banka, İran’ın milyarlarca dolarlık petrol ve doğalgaz gelirini saklı yollarla altına ve nakde dönüştürerek memleketler arası finans sistemine soktu ve bu sırada ABD bankalarını yanıltarak Amerikan finansal düzenlemelerini ihlal etti.
İTİRAFÇI OLDU
Bu soruşturmanın kökleri 2017’deki Reza Zarrab ve Halkbank eski Genel Müdür Yardımcısı Mehmet Hakan Atilla davalarına dayanıyor. Zarrab, ABD’de itirafçı olup şahit statüsüne geçmiş, Atilla ise 2018’de ceza almıştı. Halkbank’a yöneltilen suçlamalar, tıpkı devirdeki bu geniş çaplı ‘İran yaptırımlarını delme’ şemasının kurumsal ayağını oluşturuyor.
Halkbank davası 2019’dan bu yana devam ediyor. Halkbank’ın Reza Zerrab aracılığı ile 20 milyar dolar para
akladığına kanaat getirilirse, Türkiye para cezasına çarptırılabilir.
Para cezası ve yaptırımla karşı karşıya
Halkbank belgesi, ABD Yüksek Mahkemesi’nin önünde bulunuyor. Banka, tekrar ‘common law’ (yargı kararlarından doğan hukuk) çerçevesinde dokunulmazlık tezi öne sürüyor. Şayet Yüksek Mahkeme, Halkbank’ın itirazını kabul etmezse, New York Güney Bölgesi’nde cezai yargılama sürecek ve banka yüksek para cezaları yahut öteki mali yaptırımlarla karşı karşıya kalacak. Ayrıyeten, İranlı mağdurların açtığı sivil tazminat davalarından biri reddedilmiş olsa da Temmuz 2023’te açılan ‘Hughes davası’ devam ediyor. Bu da ek mali risk manasına geliyor.
Trump ve Erdoğan’ın görüşmesinde iki ülkenin bakanları da hazır bulundu.
Dava ikili bağlarda tansiyon unsuru
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 25 Eylül Perşembe günü Trump’la görüşmesinde Halkbank davasını gündeme taşıması, bankanın ve münasebetiyle Türkiye’nin büyük mali ve siyasi risklerle karşı karşıya olmasından kaynaklanıyor. Trump ise sürece direkt müdahale edemeyeceğini bilse de dostça bir tahlil arayışında dayanak iletileri verdi. Lakin davanın gidişatını belirleyecek merci, büsbütün bağımsız olan ABD Yüksek Mahkemesi olacak. Önümüzdeki aylarda verilecek karar, sadece Halkbank’ın değil, Ankara-Washington çizgisindeki stratejik dengelerin de geleceğini şekillendirecek.
