2024 bütçesinden her 100 lira vergimizin 17,4 lirası faize gitti

Ozan Bingöl

2024 yılı Ocak-Aralık devrinde merkezi idare bütçe sarfiyatları 10 trilyon 777 milyar TL, bütçe gelirleri 8 trilyon 670,9 milyar TL ve bütçe açığı 2 trilyon 106,1 milyar TL olarak gerçekleşti. Mali disiplinin en değerli göstergesi olan faiz dışı açık ise 835,7 milyar TL olarak gerçekleşti.

Yıl sonu için 2 trilyon 651 milyar lira olarak öngörülen bütçe açığına nazaran daha güzel bir performans kelam bahsidir. Lakin buna karşın 2,1 trilyonluk açık önemli büyüklüktedir. Faiz dışı açığın büyüklüğü bu yıl da yüksek faiz masrafları yükü taşınacağının göstergesidir

Kasım ayına ait bütçe bilgileri açıklandığında bütçe açıklarının bütçe amacının çok altında olduğunu görüp bütçede işler güzele mi gidiyor diye sevinmiştik. Lakin, işin rengi o denli değilmiş. Anlaşılan, Hazine, hakediş ödemeleri ve öteki ödemelerini yıl sonuna ötelemiş. Böylelikle hem 11 ay işler yeterli gidiyor izlenimi verilmiş, hem de ilgililere yapılacak ödemeler geç ödenerek Hazine nakit istikrarı ve borçlanma muhtaçlığı sonraya bırakılmış. Lakin dünkü yenen hurmalar, Aralık ayında bütçeyi tırmalamış ve bunun sonucunda bir aylık bütçe açığı 829,2 milyar üzere Cumhuriyet tarihinin rekoruna koşmuştur. Tıpkı ayda faiz dışı açık da öteki bir rekor kalemi olarak 753,9 milyar lira olmuştur. Bir yıllık bütçe açık ölçüsünün %39,4’ü tek bir aya yığılmıştır. Bu yanlışsız bir maliyecilik değildir. Bu uygulama ve yaklaşımı görünce, bir kısım masrafların de 2025 yılına sarkıtılmadığından emin olamıyoruz.

2024 yılı bütçesi masraflarının dağılımı aşağıdaki grafikte yer almaktadır. 2024 yılında en büyük sarfiyat kalemi %35,9 ile cari transferler olmuştur. Cari transferler içinde hane halkına yapılan toplumsal yardım transferlerinin yanında, SGK’ya yapılan devlet yardımı ve öbür transferler, misyon ziyanları, KÖİ’lere yapılan ödemeler ve gibisi pek çok kalem yer almaktadır. Bütçede kontrolün ve şeffaflığın en az olduğu kalem olan cari transferlerdir.

İkinci büyük harcama kaleminin işçi masrafı olduğu görülmektedir. Devletin yatırımlarını temsil eden sermaye sarfiyatları kalemi ise yalnızca %8,8’de kalmıştır. 2024 yılında yapılan 943,1 milyar liralık yatırım harcaması faiz harcamasının fakat dörtte üçüne tekabül etmektedir. 2024 yılında 4 ünite faiz harcamasına karşılık 3 ünite yatırım yapılmıştır.

Kaynak: HMB Bütçe Gerçekleşme Raporu 2024-Aralık

Son yıllar telaffuz olarak iktidarın faize muhalefetinin en ağır olduğu vakitler oldu.

Ancak, bütçedeki faiz sarfiyatları ile faize karşı olma telaffuzları aksi tarafta seyir gösteriyor.

2016 yılında 100 liralık vergi gelirinin 10,9 lirası faize giderken, 2024 yılına geldiğimizde ödediğimiz vergilerin %17,4’ü faize gitmiştir.

Yani işçinin, çiftçinin, endüstricinin, esnafın vergilerinin daha büyük kısmı, yatırıma, üretime, sıhhate, eğitime, tarıma değil; faize gitmiştir.

Tablo 1: Vergi Gelirlerinden Faiz İçin Yapılan Ödemeler

Kaynak: HMB

Bütçenin gelir kısmında pek değişen bir şey yok. Dolaylı vergi yüklü vergi kompozisyonu motamot korundu.

2024 yılında toplanan her yüz liralık verginin %51,7’si yalnızca ÖTV ve KDV’den geldi. Birtakım vergilerde ise rekora koşuldu.

Tablo 2: 2024 Yılında Bir Evvelki Yıla Nazaran Artış Rekoru Kıran Vergiler

Kaynak: HMB

Hazinenin en kıymetli gelir kalemi vergidir. Harcama kalemlerinde aktiflik ve verimlik olmaz, kamu ihalelerinde şeffaflık ve aktiflik sağlanmaz ise Hazine hiçbir vakit dolmaz. Hakikaten 2024 yılında;

-Saniyede 231 bin TL

-Dakikada 13,9 milyon TL

-Saatte 833,8 milyon TL

-Günde 20 milyar TL

-Ayda 608,7 milyar TL

-Toplamda 2024 yılında 7 trilyon 304 milyar 863 milyon TL

VERGİ ödedik fakat tekrar de yetmedi, yetiremedik. Toplam bütçe açığı 2,1 trilyon lira oldu!

Mal ve hizmet alımları başlangıç ödeneğinin %110 oranında gerçekleşmiştir. Yani bütçeden öngörülenden %10 daha fazla mal ve hizmet alımı harcaması yapılmıştır. Tasarruf yapılması gereken pek çok kalemde tasarruf gözlenmemiştir. Örneğin 2024 yılında;

• Faiz masrafı olarak bir yılda 1 trilyon 270 milyar lira ödedik. Halbuki tıpkı yıl yatırıma faiz masrafının dörtte üçünü ayırabildik.

• Hiçbir bakanlıkta olmayan bir halde Gençlik ve Spor Vilayet Müdürlüklerine bir yılda cari transfer kaleminden 112,7 milyar aktarıldı. Nerelere, kimlere, nasıl harcandı bilmiyoruz. Bu alana ait Sayıştay tarafından yapılmış bir kontrole de rastlamadık.

• 2020 yılına kadar bütçeden bir kuruş harcama yapılmamış olan “Ekonomik/Mali Gayeli Başka Transferler” kaleminden 69,9 milyar lira harcandı. Öteki kalemi ismi altında giderleştirildiği için detaylarını bilmiyoruz.

• Neyin basıldığını bir türlü öğrenemediğimiz baskı ve cilt sarfiyatı için 17,6 milyar lira harcanmıştır.

• Ziraat bankasına 88,7 milyar lira görevlendirme sarfiyatı ödenmiştir. Eski ismiyle vazife ziyanı olan bu kalemdeki ödeme, tarım bölümüne tüm yıl boyunca yapılan ziraî dayanak ödemelerine yakın bir fiyattır. Bu kadar görevlendirme masrafı, hangi maksatla kullanılmıştır diye aylardır soruyoruz yanıt alamıyoruz.

• Türkiye Maarif Vakfına 4,9 milyar lira, ismi geçersiz fatura dolandırıldığı haberleri ile kamu oyuna yansıyan Yunus Emre Vakfına 1,8 milyar lira para aktarılmıştır.

• Merkezi idare bütçesinin “Yolluklar” başlıklı kaleminden yapılan harcama fiyatı 21,2 milyar liradır. Bu fiyat 13,9 milyar lira olan başlangıç ödeneğinin %153’üne tekabül etmektedir. Nerelere gidildi, kimler gitti, kimlere ne kadar ödendi? Yalnızca soruyoruz lakin yanıt alamıyoruz.

• Tasarruf genelgesinin çıkarıldığı, kamu lojmanlarının, kamu taşıtlarının satılacağının söylendiği yılda kamu lojman üretim sarfiyatları bir evvelki yıla nazaran %150 artışla 1 milyar 362 milyon lira oldu.

• 2024 yılında uzun metraj sinema ve dizi takviyesi uçuşa geçti. 2023 yılında 69 milyon lira olan takviye 2024 yılında 231 milyon liraya çıktı. Hangi sinema yahut dizi çekildi bilmiyoruz.

Tarım Kanununa nazaran bütçeden yapılacak tarımsa takviyenin GSYH’nın %1’inden az olmaması gerekiyor.

Ama, Kanunun bu amir kararı hiçbir vakit yerine getirilmiyor. Bu yıl da durum değişmedi. Çeşitli isimlerle tarıma yapılan takviyeler aşağıdaki üzeredir:

Tablo 3: 2024 Yılı Merkezi İdare Bütçesinde Ziraî Dayanak Tutarları

Kaynak: HMB

2024 bütçesinden tarıma verilen dayanak fiyatı 91,5 milyar lira. Tıpkı periyotta faiz sarfiyatı 1 trilyon 270 milyar liradır.

Yani tarıma verilen dayanağın 13,8 katını faize gitmiştir. Bu kadar dayanak tarıma verilse bugün pek çok temel besin eserinde dışa bağımlı olmazdık. Canlı hayvan ithal etmek zorunda kalmazdık. Tencerelerde kaygı değil et kaynardı.

Ne diyelim: Siyasal tercihler, siyasetler, uygulamalar; tercihlerimiz ve sonuçları…