Erken Zaman Türk Sanatı ve Türk Mitolojisi uzmanı, Sanat Tarihçisi Prof. Dr. Yaşar Çoruhlu, kendi alanlarında uzman bilim adamları ile Moğolistan’a giderek incelemelerde bulundu.
Prof. Dr. Çoruhlu, “Son derece kıymetli kalıntılardan Şivet Ulaan Cet tapınağı da ziyaret edildi. Yerleşimin olmadığı ve ulaşılması çok güç bir yerde olmasına karşın epey tanınmış bir tapınak olduğu için ziyaretçi çeken bu külliye açık havada hayli tahrip olmuş ve korunmasız durumdaydı. Seyahatimizin sonunda Moğolistan ziyaretimiz hakkında bilgi vermek üzerine Türk Büyükelçiliği’ne gittiğimizde Şivet Ulaan Cet külliyesinin acıklı durumundan ve bir müdafaa projesinin yapılması gereğinden kelam edildi” diye konuştu.
‘HEYECANLA ZİYARET EDİLEN ORHUN VADİSİ’YDİ’
İncelenen yapıtlara ait Dr. Çoruhlu, “İlk günlerde öncelikle Göktürk periyodunun değerli kalıntılarından olan Koşo Tsaydam bölgesindeki Kültigin, Bilge Kağan ve buluntularının süreksiz olarak bir depoya taşınmış olan Tonyukuk cet tapınaklarının kalıntıları ziyaret ettik. Kelamı edilen külliyelere ilişkin yazıt, heykel ve öbür kalıntılar yeni yapılan Koşo Tsaydam Müzesi’ne taşındığından anıtların özgün yerinde pek bir şey kalmamıştı lakin nedense kıymetli her şey müzeye taşınmış olmasına karşın kum taşından yapılmış sunaklar olduğu yerde bırakılmıştı.
Aslında eserler özgün yerinde korunsa daha yeterli olacaktı. Bu külliyeler üzerine birer müze binası yapılması mevcut olanların konservasyonu ve mevcut olmayan kısımların rekonstrüksiyonunun yapılması daha uygun olurdu. Bununla birlikte yeni tertip edilen müze de küçük hoş bir müze olmuş. İnceleme seyahatinde en çok heyecanla ziyaret edilen yerlerden biri de Orhun Vadisi’ydi. Gece kalınan konaklama yerinden yürüyerek küme halinde Orhun çağlayanının bulunduğu bölgeye gelindi. Herkes Hintlilerin kutsal saydıkları Ganj Nehri’nde yıkanıp Orhun çağlayanının altında yüzüp arınmayı umuyordu” sözlerini kullandı.
‘GEYİKLİ TAŞ ALANI ZİYARET EDİLDİ’
Şivet Ulaan Cet Tapınağı için muhafaza projesinin hayata geçirilmesi gerektiğini belirten Çoruhlu, “Son derece değerli kalıntılardan Şivet Ulaan Cet Tapınağı da ziyaret edildi. Yerleşimin olmadığı, ulaşılması çok güç bir yerde olmasına karşın hayli tanınmış olduğu için ziyaretçi çeken bu külliye açık havada hayli tahrip olmuş ve korunmasız durumdaydı. Külliyenin stupa biçimine benzeyen bark binasının kubbesi yıkılmıştı.
İnsan ve hayvanların figürlerinden oluşan taş heykeller ve damga taşı yerinden çıkarılarak yer üzerine serilip bırakılmıştı. İnceleme seyahatimizin sonunda Moğolistan ziyaretimiz hakkında bilgi vermek üzerine Türk Büyükelçiliği’ne gittiğimizde külliyenin acıklı durumundan ve bir müdafaa projesinin yapılması gereğinden de kelam edildi. Yüze yakın sayıda geyikli taş alanı ziyaret edildi. Ölen bireyleri temsil eden ve çoğunlukla üzerinde geyik resmi olduğu için dikili taşlar geniş alanlarda çok sayıda mezarın yanı başında yer alıyordu” dedi.
‘DUHA TÜRKLERİ, TUVA TÜRKLERİNİN SOYUNDAN GELİYOR’
Bölgede bulunan müzeler ve Duha Türkleri hakkında bilgi veren Çoruhlu, “Ayrıca yol boyunca adeta yollara serpilmiş vaziyette daima karşımıza çıkan erken zaman Türklerinin kutsal mezarları olan kurganlarda görülmekteydi. Bir stratejik mevkide bulunan ve arkeolojik hafriyatı yapılmış taştan inşa edilme Göktürk Kalesi’ni görmek de heyecan vericiydi. Ayrıyeten Uygur başşehri Karabalgasun harabeleri, Harhorin Müzesi, Bugut Yazıtı’nın bulunduğu Çeçerleg Müzesi ziyaret edildi.
Daha birçok yerde duruldu ve incelemelerde bulunuldu. Duha yerleşkesindeki insanlardan çok faydalı bilgiler elde edildi. Duha Türkleri Tuva Türklerinin soyundan geliyordu, yani dedeleri Rusya Federasyonu’ndan Moğolistan’a gelmişti. İnançları, günlük ömürleri, gelenekleri, geyik yetiştirmeleri ve çeşitli mevzularda sorular soruldu karşılıklar alındı. Sonraki gün öğleye hakikat vedalaşıp yola çıkıldı” diye konuştu.
