Rusya üç yıl evvel Ukrayna’yı işgal ettiğinde, Viktor* ülkesi için ölmeye hazırdı. Düşman tankları belirdiğinde de Kiev’i savunmak için istekli oldu ve Ukrayna silahlı kuvvetlerine katıldı. 2023 baharında doğudaki Avdiivka kentinin yakınlarındaki Tonenke köyünde savaşıyordu. “Oraya vardığımda çok motive olmuştum. Gerekirse hayatımı verirdim,” diye hatırlıyor o birinci anlarını.
Ancak psikolojisi bozulmaya başladı, yavaş yavaş verdiği karardan ötürü hayal kırıklığına uğradığını hissetti. “Ruslar mevzilerimizi yerle bir edecekti,” dedi. Harap bir binayı savunurken, omzuna tavandan bir panel düştü. Acısını azaltmak için iğneler yapıldı. Sonra cepheye dönmesi söylendi.
Bir vakitler eğitimli bir keskin nişancı olan Viktor, birebir yılın mayıs ayında daha fazla tıbbi tedavi görmek için vazifesinden ayrıldı, geri dönmedi. Kumandanı onu firari olarak işaretledi.
Viktor, onurunu zedelese de artık birliğini terk eden binlerce Ukraynalı askerden biri. Kesin sayı askeri bir sır, lakin yetkililer sayının büyük olduğunu kabul ediyor. Yorgun askerlerin aylarca mola vermeden vazife yaptığı düşünüldüğünde bunun anlaşılabilir olduğunu söylüyorlar.
SORUN MANŞETLERE TAŞINDI
Firar sorunu Ukrayna’da manşetlere de taşındı. Geçtiğimiz hafta hükümet 155. Mekanize Tugayı hakkında bir soruşturma başlattı. Zira Fransa’daki eğitim sırasında elli altı asker kayboldu. Yüzlercesinin de kayıp olduğu söyleniyor. Birliğin kumandanı Dmytro Riumshyn tutuklandı. Resmi misyonlarını yerine getirmediği ve müsaadesiz devamsızlıkları bildirmediği için 10 yıl mahpus cezasıyla karşı karşıya.
Üç yıllık savaştan sonra Ukrayna’da bilhassa piyade olmak üzere asker sorunu yaşanıyor. Bu durum Rusya ordusunun doğuda ilerlemesini kolaylaştırdı. Yapısal meseleler da var. Sıfırdan kurulan yeni tugaylar makus performans gösterdi. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski yakın vakitte strateji değişimi için buyruğu verdi ve tecrübesiz askerler mevcut taburlara dahil edildi.
Geri çağrıldığı Ağustos 2023’te Viktor tugayına döndüğünü fakat istenmediğinin söylendiğini tabir etti. Bir vakitler eğitimli bir keskin nişancı olan bu adam, artık Ukrayna’nın batısında bir garaj işletiyor ve burada askeri araçları fiyatsız tamir ediyor.
Viktor Rusları mı öldürmüş? “Birçok” diye karşılık veriyor. “Herkes yorgun. Ruh hali değişti. Durumlar değişti. Beşerler sokaklarda askerlere sarılıyordu. Artık bir defa daha askere alınmaktan tasa ediyorlar.”
Viktor, cephede önemli bir insan gücü eksikliği olduğunu da kelamlarına ekledi. Şubat 2023’te kendisine 10 günlük bir müsaade verildi – lakin konuta döndükten bir gün sonra Avdiivka hücuma uğradığı için geri çağrıldı. Bölüğünden ölen ve yaralanan arkadaşları da vardı:
“Hiç kimse büsbütün düzgün değil. Tekrar de vazifesi başardık.”
KIRILGAN RUHLAR…
Ukrayna’nın birinci askeri ombudsmanı Olha Reshetylova, birçok askerin kırılgan bir ruh sıhhatine sahip olduğunu söylüyor.
Askerlerin haklarını müdafaa komiseri olan Olha Reshetylova, kimi insanların neden firar ettiğini anladığını şu sözlerle tabir ediyor:
– Dürüst olalım. Sorun büyük. Üç yıl büyük bir savaş geçirdiğiniz bir durumda bu doğaldır. Beşerler bitkin. Ailelerini görmek istiyorlar. Çocukları onlarsız büyüyor. İlgiler bozuluyor. Yalnız hissediyorlar.
Birçok askerin kırılgan bir ruh sıhhatine sahip olduğunu söyledi:
– Bu karmaşık ve girift bir sorun. Bunu cezai yaptırımla çözemeyiz. Öldürülmek ile mahpusa girmek ortasında bir seçim yapmak gerekirse, o vakit elbette ikinci seçeneği seçersiniz.
Reshetylova tanınmış bir insan hakları aktivisti. Ocak ayında Zelenski’nin isteği üzerine yeni oluşturulan misyonuna başladı. Vazifesi ise devletin gereksinimlerini bireylere karşı adaletle dengelemek:
– Askerin kumandanına köle olduğu Sovyet sonrası bir mirasımız var. Lakin Ukrayna ordusu dönüşüyor. Bunu değiştirmeye, daha çağdaş ve insan odaklı hale getirmeye çalışıyoruz.
Firariler 12 ila 15 yıl ortasında mahpus cezasıyla karşı karşıya kalıyor. Geçtiğimiz yaz, milletvekilleri eski taburlarına istekli olarak dönenler için cezai yaptırımları kaldırdı ve tüm haklar geri verildi. Ayrıyeten, askerlerin farklı birliklere transferine müsaade veren bir yasa tasarısı da kabul edildi.
YOK OLAN AVRUPA ORDULARI
Reshetylova, transferlerin kumandanlar tarafından güzel karşılanmadığını, asker eksikliği nedeniyle engellediklerini söyledi. Bu ortada, hükümet şu anda seferberlikten muaf tutulan 18-25 yaşındaki gençleri çekmek için değişikliklere hazırlanıyor. Bunlar ortasında eğitim garantileri ve askerler ile kumandanlar ortasında sağlıklı diyaloğu sağlamak için tedbirler yer alıyor.
Reshetylova, yüz binlerce Ukraynalı askerin de mevzilerinde kaldığını ve “hiçbir yere gitmediğini” söyledi. Ukrayna’nın müttefikleri kendi birliklerini gönderirse asker alım krizinin çözülebileceğini de ekledi. Göndermezlerse ve Kiev düşerse, Vladimir Putin devam edecekti. Şunları söyledi: “Gördüğüm kadarıyla, müsaadesiz olarak ya da savaşmadan yok olan Avrupa orduları… Bunun onların da savaşı olduğunu anlamıyorlar – yahut anlamak istemiyorlar.”
*** İsimler The Guardian editörleri değiştirilmiştir
*** The Guardian – Luke Harding (Dış Haberler Muhabiri)
*** “Everybody is tired. The mood has changed”: the Ukrainian army’s desertion crisis
