Her sabah – telefonumu denetim ettikten kısa bir mühlet sonra ve dişlerimi fırçalamadan kısa bir mühlet evvel – alt göz kapaklarımı aşağı indiriyorum ve her bir göz bebeğime bir kontakt lens takıyorum. O kadar alıştım ki bu rutine artık ayna olmadan bile lenslerimi takabiliyorum.
Miyop olduğumu 12 yaşında öğrendim. Birinci gözlüğümü taktıktan sonra, görüş netliğim ergenlik yıllarımda azaldı ve sonunda -4,5 diyoptride sabitlendi.
Şuan gözbebeklerim 24 milimetrelik küreler yerine yumurtaya dönüştüler. Artan eksenel uzunluğum – yani ön taraftaki korneadan art taraftaki retinama olan aralık – objelerin yanlış yerde odaklandığı manasına geliyor. Kontakt lens yahut gözlük olmadan her şey bulanık.
Çoğu miyop (uzağı göremeyen) arkadaşım üzere, ben de bunu hafif bir pürüz olarak görmeye başladım lakin yönetilebilir bir pürüz. Dünyanın önde gelen miyop uzmanlarıyla konuşmaya başlayana kadar bir hastalığım olduğunu ya da bu sorunun bir hastalık olarak tanımlanabileceğini hiç düşünmemiştim. En azından önlenebilir bir hastalık. Ve en azından mevcut süratiyle yayılmaya bırakılırsa milyonlarca insanın kör olmasına yol açacak bir hastalık.
13 YILDA 3 KAT ARTTI
Kulağa korkutucu geliyor fakat sayılara baktığınızda alarm vermek yerinde görünüyor. Hatta gerekli. British Journal of Ophthalmology‘de yakın vakitte yayınlanan bir araştırmaya nazaran, global miyopi oranı 1990 ile 2023 ortasında üç katına çıktı. Dünya Sıhhat Örgütü, 2050 yılına kadar dünyanın yarısının gözlüğe muhtaçlık duyacağını ve yüzde 10’unun yüksek miyop (-6 diyoptri yahut daha yüksek dereceler) olacağını öngörüyor; bu da önemli komplikasyon ve hatta körlük riskleri taşıyor.
AMELİYATLAR 11 YILDA 4 KAT ARTTI
Ohio State Üniversitesi’nde optometri profesörü olan Dr. Donald Mutti, “Miyopi mutlaka bir rahatsızlık olarak görülmemeli ancak bir hastalık olarak hak ettiği yeri almalıdır” diyor ve ekliyor:
– Tüm miyop gözlerde görmeyi tehdit eden patolojiler yoktur. Fakat miyopinin göz hastalığı riskini artırdığı katiyen doğrudur.
Göz hastalıkları ortasında katarakt, glokom ve uzmanların en çok kaygı duyduğu iki hastalık yer alır. Bunlardan biri, göz kürelerinizin içindeki jöle olan vitröz sıvının sızmaya başlaması ve retinayı arttan itmesiyle oluşan retina dekolmanıdır; cerrahisinde “önemli” bir artış yaşanırken, hastanelerde yakın vakitte tedavi gören miyop hastaların oranında da keskin bir artış olduğu biliniyor. Miyop cerrahisinde ise 2012’de %10 olan oran 2023’te %40’ın üzerine çıktı; bu hususta ameliyat olanların yaşlarına bakıldığında gençler orta yaş ve ileri yaş kümelerinden çok daha mert çıktı.
ÇİN’DE DURUM ÇOK VAHİM
Görüşünüzü “gerçekten mahveden” öteki bir durum ise makula dejenerasyonudur. Rotterdam’daki Erasmus Üniversitesi Tıp Merkezi’ndeki miyopi çalışma kümesinin bir kesimi olan Dr. Jan Roelof Polling, bunun şu anda Çin’de çalışma çağındaki insanlarda körlüğün önde gelen nedeni olduğunu açıklıyor.
Bu sorun bir vakitler çoğunlukla yaşlı insanları etkileyen fakat artık giderek daha genç hastaları etkileyen bir durum. Retina dekolmanından farklı olarak, bu bahiste yapılabilecek çok fazla bir şey yoktur. Polling, “Kanamayı gidermek için göz küresine enjeksiyonlar yapılabilir, lakin bu kadar,” diyor ve ekliyor:
– Tüm yüksek miyopların üçte biri, neredeyse her vakit görme bozukluğuna yahut körlüğe yol açan miyop makula dejenerasyonu geliştirir.
Tüm “yüksek miyopların” üçte biri… Bunu ölçeklendirirseniz, alarm nedenini görmeye başlarsınız. Dünya nüfusunun 2050 yılına kadar 10 milyar olması bekleniyor. Bunun onda biri bir milyardır. Bunun üçte biri 333 milyon. Bu sayı, körlüğün ABD’sidir.
Polling, “Bu yüzden artık endişelenmeye başlıyoruz,” diyor ve ekliyor:
– Yalnızca insanların %80-90’ının miyop olduğu ve kıymetli bir oranının kör olduğu Çin’e bakmanız kâfi. Bu vakitle aileler için büyük bir kaygı ve büyük bir masraf kalemi olacak. Bu çok daha büyük bir sorun haline gelecek.
GENLER VE DEĞİŞEN ÖMÜR TARZI
“Sadece ebeveynlerimizden genler miras almıyoruz – hayat üsluplarını da miras alıyoruz”
Bu noktada, umarım nedenini merak ediyorsunuzdur. Dünyanın görme yeteneği neden bu kadar berbatlaştı? Mevcut varsayım, İngiliz gençlerin %15-20’sinin miyop olduğu tarafında, lakin bilgi toplamamız Doğu Asya ve Singapur’daki kadar yeterli değil, zira bu aslında vahim bir felaket olarak kabul ediliyor. “Dünyanın miyop başkenti” olan Singapur’da yetişkinlerin yaklaşık %80’i miyop. Güney Kore, Seul’de bu durum 19 yaşındaki erkeklerin %96,5’ini etkiliyor.
Bu mevzuda bir öbür uzman isim Dahlmann-Noor şunları anlattı:
– Geçen yıl yüzlerce bilgi setini tahlil ettik. Beş yaşında bir çocukta miyopi olduğunda, altta yatan sorunun ne olduğunu bulmak için katı bir algoritmamız vardı. Teşhis testlerimizi yapardık ve genetik, metabolik yahut muteber bir formda bir sorun bulurduk. Artık mi? Daha evvel yaptığımız testlerin birebirini yaparsak, miyop olan ve hiçbir problemleri olmayan çocuklar buluruz. Yalnızca miyopturlar. Yani miyopluğun daha erken başlaması istikametinde bir eğilim var. Ve kolay miyop çocukların kliniklerimize daha erken yaşta gelmesi tarafında bir eğilim var.
Miyopide güçlü bir genetik bileşen vardır. Her iki ebeveyninizin de gözlüğe muhtaçlığı varsa, muhtemelen sizin de olacaktır; miyopluk oranları kimi Asyalı ve Afro-Karayipli popülasyonlarda beyaz insanlara nazaran daha yüksek. Yeniden de, bunların hiçbiri son zamanlardaki süratli artışı açıklamıyor. Dahlmann-Noor, değişen gen havuzunun olmadığını söylüyor: “Ancak çok dramatik bir halde değişen şey, ömür şekillerimizdir. Genlerimizi yalnızca ebeveynlerimizden miras almıyoruz – onların ömür üsluplarını da miras alıyoruz.“
BALİNALAR BİLE DAHA ÇOK IŞIĞA MARUZ KALIYOR
Ve burada bilhassa kaygı verici iki faktör var. Birincisi, çocukların gereksinim duydukları kadar gün ışığında vakit geçirmemeleri. Gün ışığının retinada göz küresinin büyümesini engelleyen dopamin salınımını uyardığı düşünülüyor. Açık havada yaşayan bir tıp olarak evrimleştiğimiz ve artık hayatımızın yaklaşık %90’ını iç yerlerde geçirdiğimiz için (bu ortada bu, ortalama bir balinanın su altında geçirdiği vakitten daha fazla) gözlerimizin düşük ışıklı iç yerlerle başa çıkmakta zorlandığı fikri o kadar da şaşırtan değil. Öteki faktör ise çocukların çok uzun müddet “yakın çalışma” ile meşgul olmaları, yani yüzlerine çok yakın şeylere konsantre olmaları ve böylelikle göz kürelerini erken yaşta yanlış formda sıkıştırmalarıdır.
EN KRİTİK PERİYOT: ÇOCUKLUK
Miyopluk göz küresi hala büyürken geliştiğinden, kritik pencere çocukluk devridir. Bu nedenle çocuklar için standart tavsiye 20/20/2 kuralı olarak bilinir: yani her 20 dakikalık yakın çalışma için, 20 saniyenizi uzaktaki bir şeye odaklanarak geçirin; ve en kıymetlisi, her gün iki saatinizi dışarıda geçirin. Ayrıyeten, gidip gözlerinizi test ettirin.
20 DAKİKA YAKIN ÇALIŞTIYSAN 20 SANİYE UZAĞA BAK!
HER GÜN KESİNLİKLE 2 SAATİNİ DIŞARIDA GEÇİR (BALKON DAHİL)!
Yani, etraf değerli bir rol oynar. Doğu Asya’daki (özellikle kentsel alanlarda) şok edici derecede yüksek miyopluk oranlarının büyük bir kısmı, hayli rekabetçi eğitim sistemine dayanıyor üzere görünüyor. Doğu Asyalı çocuklar hayatlarında daha erken okula başlıyor, daha uzun saatler çalışıyor, çok daha fazla ödev alıyor ve dışarıda çok az vakit geçiriyor. Emsal biçimde, Singapur’da çocuklar günde yalnızca yarım saat dışarıda vakit geçiriyor (ve Singapur’da hava kalitesi aslında çok güzel).
TAYVAN NE YAPTI?
Son yıllarda miyopluk oranlarında düşüş görülen birkaç Doğu Asya ülkesinden biri, 2010 yılında okulları günlük programlarına 120 dakika açık havada vakit geçirmeye teşvik eden Tian-Tian 120 olarak bilinen bir politikayı uygulamaya koyan Tayvan’dır.
Daha az ödev, daha fazla mola iletisi okul çocuklarına uygun sloganlardan biri. Lakin, suçlanacak tek şey okul ödevleri değil; çocukların boş vakitleri da değişti. Çin her hafta görüntü oyunları oynayarak geçirilen saatlerin global grafiğinde de birinci sırada (İngiltere’nin 7,2 saatine kıyasla Çin 12,4 saat).
Dr. Polling’in Hollandalı gençleri incelerken fark ettiği şeylerden biri de artık gözlük gereksinimi duyanların akademik çocuklar olmadığı; herkesin gözlük gereksinimi olduğu. “Eğitim ve miyopluk ortasında uzun vakittir bir bağlantı var,” diyor. “Eskiden gözlük takan çocuklar üniversiteye devam ederdi ve futbol oynayan çocuklar gözlüksüz kalırdı. Bu durum 2000’den sonra doğan beşerlerle değişti. Zira herkesin gözü telefonunda.”
Çocukların telefonlara sadece 16 yahut 17 yaşındayken erişebilselerdi (bazı ülkelerde bu hususa ait adımlar atılsa da), görme yetenekleri üzerindeki tesirlerin bu kadar berbat olmayacağını vurguluyor ve ekliyor:
– Göz küresi son haline o vakit ulaşmış olur. Lakin müşavere odalarına gelen ve çocuklarının bebek otomobiline bir akıllı telefon bağlayan aileler görüyorum. Bir yaşındaki bir çocuk akıllı telefona neden muhtaçlık duysun, ya da oradan izleyeceği bir çizgi sinemaya…?
KAYGI, NARSİZM, UYKUSUZLUK…
Cep telefonlarının bir jenerasyon genci dertli, depresif, uykusuz, narsisist, dehşetli etkileyicilere karşı hassas hale getirdiği fikrine epeyce alıştık – ve gerisi. Amerikalı toplumsal psikolog Jonathan Haidt, en çok satan kitabı The Anxious Generation’da delilleri detaylı bir halde ortaya koyuyor ve şayet rastgele bir ebeveyn WhatsApp grubundaysanız, onun tezini biliyorsunuzdur: 2010’da akıllı telefonun yaygın olarak benimsenmesi ve yapılandırılmamış açık hava oyunlarının kademeli olarak aşınması, bilhassa genç kızlar ortasında daha yüksek intihar ve kendine ziyan verme oranlarıyla sonuçlanan bir gençlik ruh sıhhati felaketine yol açtı.
Ve Danimarka’da yapılan bir araştırma, günde altı saatten fazla elektronik aygıt kullanan 16 ila 17 yaşındakilerde miyopluk riskinin iki kat fazla olduğunu buldu. Lakin, uzmanların bu tezi çok fazla zorlama konusunda dikkatli olduklarını vurgulamak gerekir. Dahlmann-Noor, miyopluk eğiliminin akıllı telefonlardan çok öncesine dayandığını belirtiyor. Yüzünüze yakın rastgele bir şeye konsantre olmak görme yeteneğiniz için makûs olabilir. Çocuğunuz dikkatli bir boyama idmanı yapıyor olabilir, 1992’den miras kalan tetris oynuyor olabilir yahut TikTok’ta takılıyor olabilir. Göz küresi ne yaparsa yapsın birebir zorlanma altında olacaktır.
Ayrıca, dışarıda geçirilen vakte nazaran yakın çalışmanın belirleyici bir faktör olarak ikincil olduğu konusunda genel bir fikir birliği var. Dr. Mutti, 1989’dan beri davranış kalıpları ve miyopluk hakkında data topluyor ve dışarıda geçirilen vaktin kıymetli bir faktör olduğuna ikna olmuş durumda. “Çocukların evvelden olduğundan daha az vakit dışarıda geçirdikleri hayli açık,” diyor. “Çocukken annem bizi konuttan çıkmaya teşvik ederdi: ‘Akşam yemeği vakti geri gelin’. Lakin içeride olmak evvelden olduğundan çok daha eğlenceli ve inançlı. Ebeveynler, sokaklarda başıboş dolaşan gözetimsiz çocuklar konusunda daha fazla kaygı duyuyor.”
Bunların birçoğunun büsbütün mantıklı olduğunu da eklemek isterim. Çocuklarımın dışarıda daha fazla oynamasını isterim. Fakat yakın kentsel etrafım çocuklar için değil, otomobiller için tasarlandı. Daha büyük çocukların bile ebeveyn nezareti ve/veya para gerektirmeyen, açık havada inançla yapabileceği artık çok az aktivite var. Ve bu tahminen de insanoğlu için tasarlanan siyasi bir yaklaşım.
*** The Telegraph – Richard Godwin
