Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin en kıymetli sıhhat meselelerinden obezite, genel olarak “bedenin yağ kütlesinin yağsız kütleye oranının çok artması sonucu uzunluk uzunluğuna nazaran beden tartısının dilek edilen seviyenin üstüne çıkması” olarak tanımlanıyor.
Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ), çok kiloyu “vücutta çok yağ birikmesi durumu” olarak tanımlıyor.
Obezite ise çok yağ birikimiyle tanımlanan kronik ve karmaşık sıhhat sorunu olarak söz ediliyor, çok kilo ve güç alımı ile harcanması ortasındaki dengesizlikten kaynaklandığı belirtiliyor.
DSÖ, beden kitle endeksine nazaran 25’in üstünü çok kilolu, 30’un üstünü ise obezite olarak kabul ediyor.
Obezite, tip 2 diyabet ve kalp hastalığı riskini artırırken kemik sıhhatini ve üremeyi de olumsuz etkileyebiliyor, kimi kanser çeşitlerinin riskini çoğaltırken uyku bozukluğuna yahut hareket kabiliyetinde azalmaya neden olup hayat kalitesine olumsuz etki ediyor.
Daha evvel yüksek gelirli ülke sorunu olarak kabul edilen çok kilo ve obezite, düşük ve orta gelirli ülkelerde de artış göstermeye başladı.
DSÖ’nün 2022 yılı datalarına nazaran, dünya genelinde 18 yaş ve üzeri 2,5 milyar yetişkin çok kilolu, 890 milyondan fazlası ise obez.
18 yaş ve üzeri yetişkinlerin yüzde 43’ü çok kilolu, bu oran 1990’a nazaran yaklaşık iki kat arttı.
5 yaş altı tahminen 37 milyon çocuk çok kilolu, Afrika’da ise bu oran 2000’den bu yana neredeyse yüzde 23 arttı.
Aşırı kilolu yahut obez 5 yaş altı çocukların neredeyse yarısı Asya’da yaşıyor, 5-19 yaş aralığındaki 390 milyondan fazla çocuk ve ergen çok kilolu.
1990’da 5-19 yaş aralığındaki çocuk ve ergenlerin yalnızca yüzde 2’si obezken 2022’ye gelindiğinde bu oran 4 kat artışla yüzde 8’e yükseldi.
Küresel obezite oranları, kız çocuklarında yüzde 1,7’den 6,9’a, erkeklerde ise yüzde 2,1’den 9,3’e çıktı.
Yetişkinlerde en fazla obezite ada ülkelerinde görüldü
İngiltere merkezli The Lancet dergisi tarafından DSÖ’nün katkılarıyla geçen yıl yayımlanan, 2022 bilgilerine dayandırılan öteki bir rapora nazaran bayanlar için obezitenin en yaygın görüldüğü ülkelerin Tonga ve Amerikan Samoası, erkekler için ise yetişkin nüfusun yüzde 60’ından fazlasının obeziteyle yaşadığı Amerikan Samoası ve Nauru’nun olduğu bildirildi.
İngiltere, obezite yaygınlığı açısından bayanlarda dünyada 87’nci, erkeklerde 55’inci sırada, ABD ise bayanlarda 36’ncı, erkeklerde 10’uncu sırada yer aldı.
2022’de obezite, kız ve erkek çocuklarında en fazla Niue ve Cook Adaları’nda görüldü, burada çocuk ve ergen nüfusunun yüzde 30’undan fazlası obeziteyle yaşıyor.
İngiltere, obezite yaygınlığı açısından kız çocuklarında 72’nci, erkeklerde ise 91’inci sırada yer aldı.
Türkiye, 200 ülke ortasında obezite oranları açısından bayanlarda 42’nci, erkeklerde ise 60’ıncı sırada bulunuyor.
Öte yandan Türkiye’de de obezite hadiseleri artmaya devam ediyor.
Sağlık Bakanlığının yayımladığı “Türkiye Beslenme ve Sıhhat Araştırması-2017” raporunda 15 yaş ve üzeri bireylerde obezite sıklığının yüzde 31,5 olduğu kaydedildi, bu oran bayanlarda yüzde 39,1 ve erkeklerde 24,6 olarak tespit edildi.
Obezite, iktisada de ziyan veriyor
Obezitenin sıhhate olduğu üzere iktisada de olumsuz tesirleri bulunuyor.
DSÖ’ye nazaran, rastgele bir tahlil bulunmaması halinde çok kilo ve obezitenin global maliyetlerinin 2030’a kadar yılda 3 trilyon, 2060’a ise kadar 18 trilyon dolardan fazlasına ulaşması öngörülüyor.
Düşük ve orta gelirli ülkelerde obezite oranlarındaki artış, bir vakitler sırf yüksek gelirli ülkelerle ilişkilendirilen bu sorunun süratle globalleşmesine neden oluyor.
Bu ülkeler, bulaşıcı hastalıklar ve yetersiz beslenme problemleriyle boğuşurken obezite ve çok kilo üzere bulaşıcı olmayan risk faktörlerinde de süratli artış yaşıyor.
Bazı düşük ve orta gelirli ülkelerde tıpkı anda yetersiz beslenme ve obezitenin bir ortada bulunduğu yaygın durumlar da görülüyor.
Obezite, büyük ölçüde önlenebiliyor
DSÖ’ye nazaran çok kilo, obezite ve bunlara bağlı bulaşıcı olmayan hastalıkların büyük ölçüde önlenebilir ve yönetilebilir olduğu belirtiliyor.
Bireyler, ömür döngüsünün her etabında önleyici müdahaleleri benimseyerek risklerini azaltabilir.
Bunların ortasında “hamilelik devrinde uygun kilo alımı”, “doğumdan sonraki birinci 6 ay boyunca yalnızca anne sütüyle beslenmenin sağlanması”, “çocukların sağlıklı beslenmesi”, “düzenli fizikî aktivite”, “ekran mühletinin sınırlanması”, “şekerli içeceklerin ve güç ağır besinlerin tüketiminin sınırlanması” ve “sağlıklı beslenme davranışlarının teşvik edilmesi” yer alıyor.
Obeziteyle çabanın bireyselin yanı sıra toplumsal sorumluluk olduğu belirtiliyor. Tahlillerin, sağlıklı diyet ve sistemli fizikî aktivite üzere günlük hayatın en erişilebilir ve uygun fiyatlı davranışlarla olabileceği tabir ediliyor.
DSÖ’ye nazaran obeziteye karşı global hareket gerekiyor
DSÖ, yıllardır global obezite krizine ivedilikle müdahale edilmesi gerektiğini belirtiyor.
Dünya Sıhhat Asamblesi (DSA) Global Beslenme Maksatları ile 2025’e kadar diyabet ve obezitenin artışını durdurmayı da içeren “bulaşıcı olmayan hastalıklarla ilgili hedefler”, DSÖ üyesi ülkeler tarafından onaylanmıştı.
DSA da yaygın yetersiz beslenme sıkıntısını ele almak için hızlandırılmış global harekete muhtaçlık duyulduğunu kabul etmişti.
2022’de düzenlenen 75. Dünya Sıhhat Asamblesi’nde üye ülkeler, obezitenin önlenmesi ve idaresi için yeni teklifleri kabul etmiş, obeziteyi durdurmak emeliyle DSÖ Hızlandırma Planı’nı onaylamıştı.
