1-7 Mart Sarsıntı Haftası kapsamında sarsıntıya hazırlık çalışmaları, kentsel dönüşüm projeleri ve ülkenin yapı stoku bir defa daha gündeme geldi.
“6’YI AŞAN BİR SARSINTI DE GELİŞEBİLİR”
BirGün’de yer alan habere nazaran; okuz Eylül Üniversitesi (DEÜ) Zelzele Araştırma ve Uygulama Merkezi (DAUM) Müdürü Prof. Dr. Hasan Sözbilir, ülkede son 100 yılda çok yıkıcı zelzelelerin yaşandığını söyleyerek “Türkiye’de son 100 yılda çok sayıda yıkıcı zelzeleler yaşadık. Bunlardan en değerlileri, Kuzey Anadolu Fayı üzerinde 1939 Erzincan zelzelesiyle başlayıp, 1999 Kocaeli ve Düzce zelzeleleriyle devam eden depremlerdi. Son 25 yılda ise bilhassa 2011 Van zelzelesi, 2020 Elazığ ve Samos-İzmir zelzeleleri Türkiye’deki zelzele gerçeğini bizlere acı bir biçimde hatırlattı. Son yaşanan 6 Şubat 2023 Maraş zelzeleleriyle sarsıntılara ne kadar hazırlıklı olduğumuzu net bir formda görmüş olduk. Son 25 yılda her ne kadar zelzele tehlikesini manaya ve risklerini azaltma konusunda makul bir ilerleme kaydetmiş olsak da, şimdi zelzelelere hazır bir ülke pozisyonuna maalesef erişebilmiş değiliz. Beklenen büyük Marmara zelzelesi 25 yıldır bekleniyor. Ama bu zelzele yerine Türkiye’nin değişik noktalarında çok sayıda sarsıntı oluyor. Yapılan son çalışmalar kırılması beklenen Kumburgaz fayının her iki tarafında da fayın krip yapmaya başladığı, yani asismik bir halde kaymaya başladığıyla ilgili bilgiler elde edildiğini gösteriyor. Şayet bu bilginin doğrulanması tarafında çalışmalar ağırlaştırılırsa, tahminen de beklenen büyük Marmara zelzelesi yerine, beklenmeyen ve ama daha küçük ölçekte bir sarsıntının olma mümkünlüğü da bilim dünyasında tartışılmaya başlanmış durumda. Yani 7’yi aşan bir zelzele değil de, daha az yıkıcı olan ve 6’yı az aşan bir sarsıntı de gelişebilir bu bölgede” dedi.
TEHLİKE ALTINDAKİ KENTLERİ SIRALADI
Türkiye’de yıkıcı sarsıntı üretebilecek 485 adet canlı fay bulunduğuna da dikkat çeken Sözbilir “Türkiye’de yıkıcı zelzele üretebilecek ve resmi manada tarifli 485 adet canlı fay var. Bu fay çizgileri birtakım vilayetlerin, ilçelerin, köylerin altından yahut yakınından geçiyor. Bu manada her ilin sarsıntı tehlikesi ve riski birbirinden çok farklı. Lakin sarsıntı tehlikesi ve riskinin sıfır derecede etkisiz olduğu bir vilayet yok Türkiye’de. Bu mevzuda ön plana çıkan vilayetler alışılmış ki var, Batı Anadolu ölçeğindeki vilayetler; Balıkesir, Afyon, Manisa, Denizli, İzmir, Aydın, Muğla. Marmara bölgesinde; Çanakkale, Tekirdağ, Bandırma, İstanbul, Bursa, Bolu. Daha doğuda ise Kayseri, Malatya, Maraş, Adıyaman, Bingöl, Tunceli, Adana, Adıyaman, Gaziantep, Hatay, Erzurum, Hakkari Yüksekova, Şemdinli üzere vilayetlerin sismik tehlike seviyesi ve riski öteki vilayetlere nazaran daha yüksek diyebiliriz” tabirlerini kullandı.
Yetkililere de seslenen Sözbilir, yapılması gerekenleri sıralayarak kelamlarını şöyle noktaladı:
“Türkiye’de bilhassa son 25 yıl içinde zelzele dirençli vilayetler oluşturma konusunda adımlar atılıyor. Ama şimdi istenilen seviyede olmadığımızı yaşadığımız zelzelelerle anlayabiliyoruz. Kent ve bölge planlamamızı, kentsel dönüşüm çalışmalarımızı ‘doğal afet eksenli’ prensibi çerçevesinde geliştirmeliyiz, yapı kontrol sistemimizi zemin-yapı etkileşimi kapsamında ele almalı ve bu kapsam içinde kalan tüm mühendislik kollarımızın (inşaat-jeoloji-jeofizik-mimarlık) kontrolünden geçirmeliyiz. Toplumu afet tehlikesi ve riski konusunda daima bilinçlendirmeli, sürdürülebilir bir afet eğitimini tatbikatlarla zenginleştirerek, hayatımızın bir modülü haline getirmeliyiz. Yakın gelecekte zelzele üretme potansiyeli olan fayların geçtiği vilayetlerde, sarsıntı konut üretimini, sarsıntı olmadan evvel hazırlayarak, zelzeleye dayanıksız binalardaki halkımızı bu konutlara muhakkak bir sistem içinde taşımalıyız. Bunun için, zelzele tehlikesi yüksek vilayetlerde, toplumun tüm katmanlarının bütünleşik bir halde el ele vererek zelzele dirençli bir kent olma yolunda ilerlemesinin hayati derecede değerli olduğunu düşünüyorum.”
RANT ODAKLI PROJE
İktidar kamu odaklı projeler yapmadığı üzere riskli binaların birçoklarını da dönüştürmedi. Zelzele toplanma alanları ise iktidar ve yandaşları tarafından bir bir satılarak imara açıldı. Yurttaşla birlikte yapılacak projeler yerine büsbütün rant ve talan odaklı yurttaşın gereksinimleri doğrultusunda gitmeyen projelere öncelik verildi.
TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Lideri Nusret Suna, binaların mümkün sarsıntıya karşı hazır olması gerektiğini ve yapı stokunun incelenmesi gerektiğini, bu süreçte lokal idarelerle ve mühendislerle işbirliği yapılması gerektiğini vurguladı.
Nusret Suna, muhtemel Marmara Depremi’ne ait şu sözleri kullandı:
“İstanbul’da 1 milyon 250 bin civarında yapı stokumuz var. Bu yapı stokunun büyük bir kısmı inançlı değil. 2018 yılında o günkü Çevre Bakanı ‘Türkiye’deki yapı stokunun yüzde 60 civarı kaçak ve iskânsız yapı’ demişti. Yani büyük bir kısmı sağlıklı ve sarsıntıya güvenlikli yapılar değildi. Marmara’da 7 ve üzeri zelzelede bir sarsıntıda 500 bin yapı direkt yıkılmasa bile ağır ve orta hasar alabilir. Bugüne kadar neler yapıldı dersek, nitelikli bir çalışma olmadı. Kentsel dönüşüm İstanbul’da zorla yürüyor. İstanbul’da 2013 yılından sonra uygulanan kentsel dönüşüm İstanbul’un sarsıntı riski az olan yerlerinden başlamıştı ve kenti güvenlikli hale getirmek için geniş çaplı bir çalışma hâlâ yok.”
ANİDEN YIKILACAK BİNALAR BOŞALTILMALI
Ülkedeki binaların risk tahlillerinin yapılması gerektiğini kaydeden Suna şöyle devam etti:
“2020’de yaşanan bir sarsıntı İzmir Bayraklı’da yıkıma neden oldu. Bu bölge de daima zelzele üreten bir bölge. Bayraklı taraflarında yapı envanteri çalışmaları yapılıyor. Bu çalışmaları mahallî idareler yapsa da sonrası kıymetli. Riskli yapı sahiplerinin binaları yine dönüştürülmeli ve yurttaşa dayanak olunmalı.”
Ülke topraklarının yüzde 92’sinin zelzele nesli üzerinde olduğunu söyleyen Suna yetkililere seslenerek yapılması gerekenleri şöyle sıraladı:
• Yapı stoku zelzeleye güvenlikli hale getirilmeli
• Binaların risk durumları incelenmeli
• Apansız yıkılacak binalar belirlenip, boşaltılmalı
• Hasar durumlarına nazaran güçlendirilmeli ya da yine yapılmalı
AFET UYARISI
Birinci derece zelzele bölgesi olan kentlerden biri olan ve Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu Fay çizgisinin kesiştiği Bingöl’e ait uzmanlar uyardı. Bingöl ve başta Tunceli olmak üzere etraf kentlerin bir an evvel afete hazırlanması gerektiği kaydedildi.
Mühendisler, kentlerde sarsıntı toplanma ve çadırkent alanlarının belirlense de altyapı çalışmalarının yapılmadığını söyledi. Ayrıyeten mühendisler binaların hasarlı tespit çalışmalarının da eksik olduğunu kaydetti.
600 BİNA ACİL YIKILMALI
Olası Marmara Zelzelesi yaşanırsa en büyük tesir Megakentte görülecek. İstanbul genelinde 1 milyon 200 bin konut bulunuyor. Bu konutların 850 bini ise 2000 yılı öncesine ilişkin. Muhtemel sarsıntıda en fazla yıkımın ve can kaybının yaşanacağı belirtilen megakent için İBB’nin son araştırmasına nazaran, 7 ve üzeri sarsıntıda yaklaşık 200 bin bina yerle bir olabilir. İstanbul’daki 39 ilçeden 19’u da başka ilçelere nazaran daha riskli. Yapılan tespit çalışmalarında Kuzey Anadolu Fay Çizgisi üzerinde zelzeleyle kentte 500 bin binanın hasar alması öngörülüyor. Kurum’un açıklamasına nazaran ise İstanbul’da 7,5 milyon konutun 1,5 milyonu risk altında. İstanbul’da ivedilikle yıkılacak 600 bin konutta oturuluyor.
