ABD Başkanı Donald Trump, yapay zekâ alanında dikkat çeken bir adım attı. Trump, 24 Temmuz’da imzaladığı yeni yürütme buyruğuyla, federal kurumların sırf “ideolojik olarak tarafsız” yapay zekâ modelleriyle çalışmasını mecburî hale getirdi. Bu karar, hükümetin birinci sefer yapay zekâ sistemlerinin ideolojik içeriğine direkt müdahale etmesi manasına geliyor.
Trump’ın “uyanmış yapay zekâ (woke AI)” olarak tanımladığı sistemler, başta çeşitlilik, eşitlik, kapsayıcılık (DEI), LGBTQ+ hakları ve eleştirel ırk teorisi üzere mevzularda hassas davranan modelleri kapsıyor. Yeni düzenlemeye nazaran, bu cins hususlara yer veren ya da bu bedelleri savunan AI modelleri federal kontratlarda kullanılamayacak.
Yürütme buyruğunda yer alan hususlar ortasında, yapay zekâ sistemlerinin “doğruluğa, tarihî gerçekliğe ve Amerikan kıymetlerine sadakat göstermesi” gerektiği vurgulanıyor. Teknoloji şirketlerinden ise modellerinin ideolojik bir yönlendirme içermediğini yazılı olarak garanti etmeleri isteniyor.
Trump’ın bu atağı, ABD’nin Çin’e karşı teknolojik üstünlük sağlama amacıyla yürütülen daha geniş çaplı bir “AI Aksiyon Planı”nın kesimi olarak duyuruldu. Planın temel gayeleri ortasında, bürokrasiyi azaltmak ve Amerikan yapay zekâ araçlarının global ölçekte daha rekabetçi hale gelmesini sağlamak yer alıyor.
Ancak karar, hem tüzel hem de etik açıdan büyük tartışmaları beraberinde getirdi. Uzmanlar, “tarafsızlık” üzere kavramların teknik olarak tanımlanmasının ve uygulanmasının hayli güç olduğunu vurgularken, tabir özgürlüğü ve akademik bağımsızlık prensipleri açısından risklere dikkat çekiyor.
Yapay zekâ modelleri, insan toplumundan beslenen bilgilerle eğitildiği için büsbütün ideolojiden arındırılmış bir yapının mümkün olmadığını belirten uzmanlar, kararın sansür ve otosansür ortamı yaratabileceği ikazında bulunuyor.
Başta Google (Gemini) ve Microsoft (Copilot) üzere teknoloji devleri olmak üzere birçok şirket, federal hükümetle çalışmaya devam edebilmek için modellerini tekrar yapılandırmak zorunda kalabilir. Lakin şimdi şirketlerden yürütme buyruğuna yönelik resmi bir açıklama gelmiş değil.
Trump idaresi ise kararı, “Amerikan halkının vergileriyle finanse edilen sistemlerin Amerikan bedellerine ters içerikler üretmemesi” gerektiği gerekçesiyle savunuyor.
Yürütme buyruğunun önümüzdeki haftalarda türel itirazlarla müsabakası ve muhtemel davalarla Anayasa Mahkemesi’ne taşınması bekleniyor.
“Uyanmış Yapay Zeka” Nedir?
Trump idaresi, “woke AI” yani “uyanmış yapay zeka” terimiyle; toplumsal cinsiyet, ırk eşitliği, LGBTQ+ hakları, çevrecilik, çeşitlilik ve kapsayıcılık üzere kıymetleri benimseyen, bu doğrultuda karşılıklar üreten sohbet robotlarını kast ediyor.
Bu sistemler, bilhassa büyük lisan modelleri (LLM) — ChatGPT, Gemini, Copilot üzere — insan haklarını önceleyen ve ötekileştirmeye karşı hassas yanıtlar vermekle biliniyor.
Ancak Trump ve kimi muhafazakâr çevrelere nazaran bu sistemler:
Muhafazakâr görüşleri bastırıyor,
Amerikan aile yapısına ve klâsik kıymetlere ters,
Ve bazen “sol ideolojiyi” destekliyor.
Bu yüzden bu sistemlerin federal kurumlarda kullanılması istenmiyor.
Trump’ın İmzaladığı Yürütme Buyruğu Ne Diyor?
Trump, 24 Temmuz 2025’te imzaladığı yürütme buyruğuyla şu talimatları verdi:
Federal kurumlar, sadece ideolojik olarak tarafsız AI sistemlerini kullanacak.
“Woke” olarak tanımlanan içerikler (trans hakları, DEI siyasetleri, ırksal adalet vurguları vb.) AI içinde yer almamalı.
Yapay zeka geliştiricileri, modellerinin rastgele bir ideolojik önyargı taşımadığını belgelemek zorunda kalacak.
AI, “gerçeklere dayalı, tarihi doğrulara uygun ve Amerikan kıymetlerine saygılı” olmalı.
Bu, yalnızca teknolojik değil, ideolojik bir müdahale manasına geliyor.
