Takviyeler neden bu kadar tanınan oldu?
Son 10 yılda dünya genelinde bitkisel ve doğal destek kullanımı %65 arttı.
Bunun en önemli nedenleri: çağdaş hayat gerilimi, sıhhatsiz beslenme, “ilaçsız tedavi” isteği ve internette dolaşan mucize argümanlar.
Türkiye’de de 2024 prestijiyle her 3 bireyden 1’i sistemli olarak en az bir bitkisel destek kullanıyor.
(European Journal of Clinical Nutrition, 2024)
Bugün deneyebileceğiniz 3 şey
1- Destek günlüğü tutun: Kullandığınız tüm vitamin, mineral ve bitkisel eserleri, dozları ve kullanım sebepleriyle birlikte yazın.
2- Etiket okuma alışkanlığı kazanın: Eserin menşe ülkesini, katkı unsurlarını ve sertifikalarını denetim edin.
3- Orta verin ve gözlemleyin: Bir takviyeyi 1–2 hafta bırakıp, şikâyetlerinizde değişiklik olup olmadığını not edin.
“Doğal” demek “zararsız” demek değil
Bazı destekler, tıpkı ilaçlar üzere karaciğer, böbrek yahut kalp üzerinde olumsuz tesirlere neden olabilir. Örneğin:
– Sarı kantaron: Depresyon belirtilerinde yararlı olabilir, lakin antidepresanlarla birlikte kullanıldığında tehlikeli etkileşimler yapar.
– Kava kava: Anksiyeteyi azaltabilir, ancak karaciğer yetmezliğine yol açabilen hadiseler bildirilmiştir.
– Yohimbe: Güç artırıcı olarak pazarlansa da, önemli tansiyon yükselmelerine sebep olabilir. (FDA Adverse Event Reporting System, 2023)
Takviyelerde sahtecilik riski
Bitkisel eser pazarında sahtecilik yaygındır.
2023’te Avrupa’da yapılan bir taramada, incelenen 100 “bitkisel” eserin % 27’sinde etikette yazmayan sentetik ilaç unsurları bulundu.
Bazılarında ise aktif unsur oranı etikettekinden çok daha düşüktü. Bu nedenle sağlam üretici ve laboratuvar test evrakları çok değerlidir. (European Food Safety Authority, 2023)
Dikkat edilmesi gereken 6 kriter
1- Kapsül içeriği: Faal husus oranı ve katkı hususları.
2- Doz: Klinik çalışmalardaki faal dozla karşılaştırın.
3- Kaynak: Bitkinin yetiştiği bölge ve hasat formu.
4- Üretim standardı: GMP sertifikalı olmasına dikkat edin.
5- Etiket doğruluğu: Bağımsız laboratuvar test raporu var mı?
6- Etkileşim riski: Kullandığınız ilaçlarla mümkün etkileşimleri denetim edin. (US Pharmacopeia, 2023)
Kanıtın zayıf olduğu takviyeler
Yeşil çay ekstresi
Metabolizma hızlandırıcı tesiri olabilir, lakin yüksek dozda karaciğer hasarına yol açabilir.
Kollajen tozları
Cilt elastikiyetinde küçük güzelleşmeler gösterilmiş olsa da, tesirler ekseriyetle hudutlu ve şahıstan bireye değişiyor.
Ginseng
Enerji ve bağışıklık için pazarlansa da, çalışmaların sonuçları çelişkili. Yüksek tansiyon hastalarında dikkatli kullanılmalı.
Bilimin güçlü olduğu takviyeler
Balık yağı (Omega-3)
Kalp sıhhatini takviyeler, trigliserid düzeylerini düşürür. Lakin fazla alındığında kan sulandırıcı tesir göstererek kanama riskini artırabilir. (American Heart Association, 2023)
Zerdeçal (Kurkumin)
Anti-inflamatuvar tesiri vardır, bilhassa eklem ağrılarında destekleyici olabilir. Emilimi düşük olduğu için karabiberdeki piperin ile birlikte alınması önerilir. (Journal of Medicinal Food, 2023)
Koenzim Q10
Enerji üretiminde vazife alır, birtakım kalp hastalarında ve statin kullananlarda yararlı bulunmuştur. Lakin sağlıklı bireylerde performans artırıcı tesiri sonludur. (Mayo Clinic, 2023)
Probiyotikler
Sindirim sıhhatini takviyeler, antibiyotik sonrası bağırsak florasını onarmaya yardımcı olur. Tesiri tür–doz–süreye bağlıdır. Yanlış cinste probiyotik almak hiçbir yarar sağlamayabilir.
(Nature Reviews Gastroenterology, 2024)
YARIN
– Erkeklerde testosteron düşüklüğü hangi belirtileri verir?
– Bayanlarda tiroit hormon eksikliği depresyon ve yorgunluğu nasıl tetikler?
– Tiroit ve testosteron tedavisinde gereksiz ilaç kullanımına nasıl düşülüyor?
– Doğal yollarla hormon istikrarını desteklemek mümkün mü?
