Kolesterol nedir neden yükselir?
Kolesterol, bedenin her hücresinde bulunan mumsu bir yağ tipidir. Karaciğer kolesterol üretir; tıpkı vakitte hayvansal besinlerden da alınır. Hücre zarının yapısında, hormon üretiminde, safra asidi sentezinde vazifelidir. Yani onsuz ömür mümkün değildir. Lakin kandaki kolesterol seviyesi fazlalaşırsa sorun başlar. Fazlalık, damar çeperine yerleşerek “plak” oluşturur. Bu plaklar daralma, sertleşme ve nihayetinde tıkanmaya yol açar. (American Heart Association, 2024)
Yumurta, tereyağı, peynir… Hangisi hatalı?
Yıllarca yumurtaya günah keçisi muamelesi yapıldı. Fakat şimdiki çalışmalar, sağlıklı bireylerin günde 1 tam yumurta tüketmesinde sakınca olmadığını gösteriyor. Zira yumurtadaki kolesterol, kandaki seviyeyi tek başına yükseltmez. Daha çok doymuş yağlar ve trans yağlar hatalıdır. Tereyağı, kuyruk yağı, margarin üzere doymuş yağlar fazla tüketildiğinde LDL’yi yükseltir. Kızartmalarda oluşan trans yağlar ise hem LDL’yi artırır hem HDL’yi düşürür. (British Medical Journal, 2022)
HDL, LDL, trigliserid… Bu tabirlerin farkı ne?
Kolesterolün taşıma haline nazaran sınıfları vardır:
– HDL (iyi kolesterol): Fazla kolesterolü damarlardan karaciğere taşır. Damarları temizler.
– LDL (kötü kolesterol): Kolesterolü damarlara taşıyan parçacıktır. Fazlası damar duvarına yapışır.
– Trigliserid: Kandaki yağlardır. Fazla şeker, alkol ve karbonhidratla yükselir. Düşman olan kolesterol değil, dengeyi bozan oranlardır.
Örneğin LDL yüksek fakat HDL de yüksekse risk bir nebze azalır. HDL düşükse, LDL olağan bile olsa risk artar. (Cleveland Clinic, Lipid Guidelines, 2023)
Kolesterol yüksekliğinin 5 sinsi belirtisi
Kolesterol yükselmesi ekseriyetle belirti vermez.
Ancak kimi beden sinyalleri dikkat cazibeli olabilir:
– Göz etrafında sarımsı yağ bezeleri (ksantelazma)
– Bacaklarda yürürken kramp hissi
– Erkeklerde ereksiyon problemi
– Göğüs ağrısı ya da sıkışma hissi
– Çabuk yorulma ve nefes darlığı
Bu belirtiler ortaya çıkmadan evvel denetim kaide. 50 yaş üstü herkesin yılda en az bir kere tam lipid profili yaptırması önerilir. (American College of Cardiology, 2024)
Kolesterol dostu 5 temel alışkanlık
1- Lifli besinleri artırın: Yulaf, nohut, elma, pazı, keten tohumu
2- Omega-3 yağları tercih edin: Ceviz, semizotu, uskumru, sardalya
3- Kızartma yerine haşlama–ızgara–buhar
4- Günde 30 dakika yürüyüş
5- Fazla kilolardan kurtulun: Her 5 kilo kayıp, LDL’yi 8–10 mg düşürebilir. (Harvard Health Publishing, 2022)
Kan testinde hangi sayıya dikkat etmeli?
Kolesterol testinde yalnızca toplam kıymete bakmak aldatıcıdır. Aşağıdaki bedellere birlikte bakılmalı:
Statinler: Gerekli mi, fazla mı?
Kolesterol düşürücü ilaçlar, bilhassa statinler, LDL düzeyini tesirli biçimde azaltır.
Ayrıca damar içindeki plakların iltihaplanmasını da önler. Bu tarafıyla yalnızca yağ düşürmekle kalmaz, kalp krizine karşı hamidir.
Ancak her yüksek kolesterol hastasına statin verilmez. Risk değerlendirmesi kıymetlidir: yaş, tansiyon, şeker, sigara üzere faktörlere nazaran karar verilir. (Mayo Clinic, Statins Explained, 2023)
Halk ortasında “karaciğeri bozar” tasası olsa da, tertipli takipte önemli ziyan enderdir. Doktor kontrolünde kullanılırsa faydası ziyandan büyüktür.
Statinler libidoyu düşürür mü?
Statin kullanan birtakım bireylerde cinsel isteksizlik, sertleşme sorunu ya da genel yorgunluk şikayetleri bildirilmiştir. Lakin bu tesirler direkt statine mi, yoksa esasen var olan damar problemlerine mı bağlı, hâlâ tartışmalıdır. Kolesterol bedendeki testosteron üretiminde rol oynar. Statinler bu üretimi dolaylı olarak baskılayabilir. Ancak birden fazla çalışmada libido düşüklüğü olaylarının az sayıda ve süreksiz olduğu görülmüştür. (Cleveland Clinic, Statins and Sexual Health, 2023)
Özellikle yüksek dozda statin kullanan, yaşça ileri ve öteki hastalıkları olan bireylerde bu risk biraz artabilir. Bu durumda doz ayarı ya da diğer statin çeşidine geçişle tahlil mümkündür.
YARIN:
– Aspirin hâlâ her yaşta öneriliyor mu?
– Doğal kan incelticiler: Nar, zerdeçal, omega-3 işe fayda mı?
– Damar tıkanıklığında kimler ilaçsız kalmamalı?
– “Bende pıhtı atar mı?” sorusuna bilimsel cevaplar.
