50 YAŞ ÜSTÜ DAMAR SIHHATİ -8-
H. pylori nedir, neden kıymetli?
Mideyi ve oniki parmak bağırsağını mezken tutan bir bakteridir. Aspirin ya da öbür kan sulandırıcı kullanırken H. pylori tedavi edilirse, mide ve bağırsak kanaması besbelli azalır. Ülser ve geçmiş kanama hikayeniz varsa test ve tedavi isteyin. (Kaynak: Lancet 2022; gastroenteroloji kılavuzları)
Diş sürecinde ilacı kesmeli miyim?
Çoğu diş tedavisi (dolgu, kanal, kolay çekim, diş taşı temizliği) için ilacı kesmek gerekmez.
Kanamayı yerinde bası, dikiş, hemostatik sünger/oksitlenmiş selüloz ve traneksamik gargarayla denetim etmek ekseriyetle kafidir.
İlacı keyfî kesmek, pıhtı atması/kalp krizi/stent tıkanması riski doğurur.
(Kaynak: American Dental Association klinik özeti; SDCEP diş hekimliği rehberi)
“Önlem olsun” diye aspirine başlayayım mı?
Eğer daha evvel kalp krizi/felç geçirmediyseniz, birçok 60 yaş üstü kişi için “önlem aspirini” artık önerilmiyor. Kanama riski yararından fazla. Geçmişte kalp krizi, stent, bypass, inme varsa durum farklıdır; ekseriyetle gerekir. (Kaynak: USPSTF 2022; American College of Cardiology 2023)
Atriyal fibrilasyonum var, düşme riskim yüksek; yeniden de antikoagülan almalı mıyım?
Çoğu şahısta evet. Düşseniz bile inmeden korunma yararı çoklukla daha ağır basar.
Ama konutta düşme riskini azaltacak düzenlemeler (halı sabitleme, âlâ aydınlatma, baston) kaidedir.
(Kaynak: European Heart Journal 2024; uzman görüşleri)
Antidepresanlarla (SSRI/SNRI) birlikte kanama artar mı?
Evet, biraz artabilir. Bir arada kullanım gerekiyorsa hekiminiz mide esirgeyici ekleyebilir ve yakın takip ister. Her ilacı ve bitkisel eseri tabiple paylaşın.
(Kaynak: JAMA Network Open 2024; meta-analizler)
Alkol alabilir miyim?
Az ya da orta seviyede alkol birtakım bireylerde tolere edilebilir; fakat kan sulandırıcı ilaçlar (özellikle warfarin) ile birlikte alındığında kanama riskini önemli biçimde artırabilir.
Alkol ayrıyeten karaciğer üzerinden metabolize edilen ilaçlarla etkileşebilir, bu da ilacın tesirini beklenmedik formda artırabilir ya da azaltabilir.
– Warfarin kullananlar: Haftada 1-2 kadehi aşan alkol tüketimi INR istikrarını bozabilir, ani kanama ya da pıhtı riskine yol açabilir.
– Yeni jenerasyon kan sulandırıcılar (apiksaban, dabigatran, rivaroksaban): Doğrudan alkolle önemli etkileşim göstermezler; lakin mide kanaması ve düşme riski artar.
– Karaciğer hastalığı olanlar: Karaciğer hasarını hızlandırabileceği için büsbütün kaçınmak gerekir.
Doz atladım; ne yapmalıyım?
– Apiksaban (günde 2 kez): Aynı gün hatırlarsanız çabucak alın; çift doz almayın. Sonraki gün olağana dönün.
– Rivaroksaban (günde 1 kez): Hatırlayınca alın; iki kere almayın.
– Rivaroksaban 15 mg günde 2 sefer rejimi: Günlük 30 mg’ı tamamlamak için unuttuğunuz tableti tıpkı gün telafi etmeniz gerekebilir; sonraki gün olağana dönün. Kendi ilacınızın prospektüsünü ve doktor talimatını temel alın. (Kaynak: Resmi eser bilgileri/etiketler)
Pratik teklif:
– Orta sıra alınan 1 kadeh şarap yahut 1 şişe bira genellikle güvenli kabul edilse de, tertipli tüketim önemli risk taşır.
– Alkol aldıktan sonra morarma, kolay kanama, idrarda ya da dışkıda kan görürseniz çabucak hekiminize başvurun. (Kaynak: Mayo Clinic Patient Education 2024, American Heart Association 2023)
Greyfurt ve kimi antibiyotikler sahiden tehlikeli mi?
Sanıldığı kadar değil. Bu kaplama mideyi tam korumaz; bağırsakta da tahriş yapabilir. Mide ve bağırsak kanaması riski olanlarda gerçek müdafaa için ekseriyetle PPI (mide asidini azaltan ilaç) eklenir. (Kaynak: Cleveland Clinic 2023; gastroenteroloji derlemeleri 2021–2024)
Stent takıldı; iki ilaçlı (çiftli tedavi) ne kadar sürecek?
Duruma nazaran değişir. Stabil hastada birden fazla defa 3-6 ay, akut kalp krizi sonrası genelde 12 ay. Hekiminiz pıhtı ve kanama riskinizi tartıp süreyi kısaltıp uzatabilir. (Kaynak: ACC/AHA/SCAI kılavuzu 2021)
Başımı çarptım, ne yapayım?
Kan sulandırıcı kullanan herkes baş travmasında acile gitmeli. Doktor genellikle beyin tomografisi ister ve sizi gözler. Birinci sinema olağan olsa bile, kimi durumlarda tekrar denetim gerekir. (Kaynak: KAÇ 2023 travma önerileri)
Hamilelik planlıyorum; hangi kan sulandırıcı inançlı?
Warfarin ekseriyetle uygun değildir (bebek için ziyanlı olabilir). DOAC (yeni nesil) ilaçlar için de kâfi güvenlik verisi yok.
Gebelikte çoğunlukla iğne halinde düşük molekül yüklü heparin tercih edilir. Bayan doğum ve kardiyoloji birlikte plan yapmalıdır.
(Kaynak: ACOG; ESC gebelik kardiyoloji önerileri)
Reçetesiz ağrı kesici kullanabilir miyim?
İbuprofen/naproksen üzere NSAİİ’ler kanama riskini artırır; aspirinle birlikte daha da sakıncalıdır.
Ağrı için parasetamol (doktor onayıyla) daha inançlı olabilir. (Kaynak: Mayo Clinic 2023)
Cüzdan kartı ve acil durum rehberi
İlaç kartı örneği (cüzdanda dursun):
– Adım-soyadım: …………………
– Tarif: “Kan sulandırıcı ilaç kullanıyorum.”
– İlaç adı/ dozu: …………………
– Son doz saati: ………
– Doktor/telefon: …………………
– Acil kişi: ……………w…… / Tel: ………
(Kartı oluşturup telefona da fotoğrafını kaydedin.)
Ne vakit acile?
– Baş/karın bölgesine şiddetli darbe
– Denetim edilemeyen burun/diş eti kanaması
– İdrar/dışkıda kan, siyah dışkı, kahve telvesi kusma
– Şiddetli baş ağrısı, konuşma bozulması, tek taraflı güçsüzlük
(Bu belirtiler acildir; 112’yi arayın.) (Kaynak: American Stroke Association; AHA hasta eğitimi)
Antiagregan ve antikoagülan birebir şey mi?
Değil.
– Antiagreganlar (aspirin, klopidogrel): Trombositleri yapışmaz hâle getirir. Ekseriyetle stent/kalp krizi sonrası kullanılır.
– Antikoagülanlar (apiksaban, rivaroksaban, warfarin): Pıhtılaşma zincirini yavaşlatır. Atriyal fibrilasyon, bacak derin ven pıhtısı, akciğer embolisi üzere durumlarda verilir.
(Kaynak: ACC/AHA 2021–2024 kılavuzları)
Bitkisel eserler zararsız mı?
Hayır. Ginkgo, sarımsak kapsülü, balık yağı, zerdeçal, zencefil üzere eserler kanamayı artırabilir. Ameliyat/diş süreci öncesi en az 5–7 gün evvel kesmek gerekebilir.
Kullandığınız her takviyeyi hekiminize söyleyin. (Kaynak: Journal of Clinical Medicine
2022; cerrahi öneriler)
Burun kanaması, morarma olursa ne yapayım?
Burun kanamasında öne eğilin, yumuşak kısmı 10 dakika sıkın, soğuk uygulayın. Geçmiyorsa acile gidin. Ciltte morluklar küçük ve yayılmıyorsa sorun olmayabilir; lakin idrar/dışkıda kan, kahve telvesi kusma, dayanılmaz baş ağrısı acildir. (Kaynak: AHA hasta eğitimi)
Uçak seyahati, uzun otobüs seyahati riskli mi?
3-4 saatten uzun hareketsizlik pıhtı riskini artırır. Her saat ayakta 3-5 dakika yürüyün, su için, mümkünse varis çorabı kullanın. Hekiminiz gerek görürse ek tedbir planlar. (Kaynak: ESC tromboz tedbire önerileri)
Ameliyat/kolonoskopi öncesi ne vakit kesmeli?
İşleme ve ilaca nazaran değişir. Birtakım ilaçlar 24-72 saat evvel bırakılır, warfarin daha erken kesilip “köprü tedavisi” yapılabilir. Kendi başınıza kesmeyin; süreci yapacak grup ve sizi izleyen doktor ortak plan yapmalıdır. (Kaynak: ACC perioperatif kılavuzları)
Aspirini sabah mı gece mi alayım?
En değerli kural her gün tıpkı saatte almaktır.
Gece almanın sabah pıhtılaşma eğilimini biraz daha bastırabileceğini söyleyen küçük çalışmalar var, lakin “olayları azaltıyor” diye kesin ispat yok. Hekiminiz farklı bir saat önermediyse, seçtiğiniz saate sadık kalın. (Kaynak: American Heart Association, kronoterapi derlemeleri 2024)
‘Mideyi koruyan’ enterik kaplı aspirin daha inançlı mi?
Sanıldığı kadar değil. Bu kaplama mideyi tam korumaz; bağırsakta da tahriş yapabilir. Mide ve bağırsak kanaması riski olanlarda gerçek müdafaa için çoklukla PPI (mide asidini azaltan ilaç) eklenir. (Kaynak: Cleveland Clinic 2023; gastroenteroloji derlemeleri 2021–2024)
Kimlere PPI (mide koruyucu) eklenmeli?
Daha evvel ülser/kanama geçirenler, 65 yaş üstü, kan sulandırıcı + ağrı kesici/ steroid kullananlar, H. pylori (mide gastrit bakterisi) olumlu olanlar yüksek risk sayılır; PPI eklemek kanama riskini düşürür. (Kaynak: European Society of Cardiology 2023; klinik derlemeler 2024)
YARIN: 50 yaş üstü şeker, kilo ve damarlar
