Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü’nden 14 Mart 2025’te yapılan açıklamada, dünya kahve fiyatlarının 2024’te son yılların en yüksek düzeyine ulaştığı bildirildi. Kahve üretimindeki düşüş, bir evvelki yıla nazaran fiyatları ortalama yüzde 38,8 artırdı. Kahve üretiminin düşmesi ve fiyatlarının artmasının temel nedeni, kahvenin kalbini oluşturan büyük üretici ülkelerdeki sert hava şartları.
Vietnam ihracatı sınırladı, Endonezya’da çok yağışlar üretimi yüzde 16 düşürdü, Brezilya’da da olumsuz hava kahve ağaçlarını vurdu.
Dünya kahvesinin yüzde 5’ini üreten Etiyopya ile ilgili araştırmalar, ülkenin güneybatısındaki Arabica kahvesi üretim alanlarının artan sıcaklıklar ve sistemsiz yağışlar nedeniyle süratle daraldığını söylüyor.
Uzmanlara nazaran tahlil, kahve kesiminin iklim değişikliğine ahenk sağlayabilmesinde yatıyor.
KAHVE TARIM ALANLARI BÜYÜK TEHLİKEDE
Afrika’daki ve Türkiye’deki sivil toplum kuruluşlarına kalkınma projeleri bağlamında, tarım, eğitim projeleri bağlamında sürdürülebilirlik eğitimleri veren Sekizinci Kıta’nın Genel Müdürü Dr. Ensar Küçükaltan, iklim değişikliğinin Afrika üzerindeki tesirlerini kıymetlendirdi.
Kıtanın yalnızca ziraî üretimini değil, tüm ekosistemini tehdit eden beş temel ögenin öne çıktığını kaydeden Küçükaltan, bunları “sıcaklık artışı, yağış rejimlerinin süratle değişmesi, çok hava olaylarının çoğalması, ziyanlı bakteri ve hastalıkların artışı” olarak sıraladı.
Küçükaltan, “Birincisi sıcaklık artışı. Bilhassa son periyotta kimi bölgelerde kuraklık ve su ıstırabının arttığını görüyoruz ki bu bütün canlılık için bir tehlike arz ediyor.” dedi.
İkinci ögenin yağış rejimlerindeki belirsizlik olduğunu vurgulayan Küçükaltan, “Önceden ne kadar su bırakacağını bildiğimiz için tarımda tedbirler alınabiliyordu. Lakin bugün hangi eseri hangi vakitte ekmeniz gerekeceği bile baş karışıklığına sebep olabiliyor.” diye konuştu.
Küçükaltan, çok hava olaylarının tüm dünyada olduğu üzere Afrika’da da tesirli olduğunu lisana getirerek “Fırtınalar, dolular bütün canlılığı etkiliyor. En sonuncusu da ziyanlı bakterilerin ve canlılığın, hastalıkların artması ve bilhassa de bitkilerde vaktinden evvel, hasattan evvel pek çok sefer maalesef bunların kırma nedeni olması.” sözlerini kullandı.
Doğu Afrika’nın kahve üretimindeki kıymetine dikkat çeken Küçükaltan, “Etiyopya, Kenya, Uganda, Tanzanya ve Ruanda’nın üst bölgeleri kaliteli kahvenin anavatanı olarak görülüyor. Arabica çok hassas bir tıp. İklim değişikliklerinden, sıcaklıktan hatta gölgeden bile çok rahat etkilenebiliyor.” açıklamasında bulundu.
Küçükaltan, Etiyopya’nın kritik bir merkez olduğuna işaret ederek “Afrika Boynuzu’nda 10-15 senede bir kuraklık yaşanıyordu. Lakin bu müddetin kısalması, sıcaklığın artması ve yağış rejiminin değişmesiyle Etiyopya’daki kahve tarım alanları büyük tehlikede.” değerlendirmesini yaptı.
DEVLET VE KOOPERATİFLERİN DAYANAĞI SENARYOLARI DEĞİŞTİREBİLİR
Uzun vadeli iddialara nazaran bu alanların “yüzde 40 ila 50 ortasında azalabileceğini” belirten Küçükaltan, 2050’ye kadar ise “Doğu Afrika’da Arabica üretiminde yüzde 20, Robusta’da ise yüzde 40’a varan bir azalma bekleniyor.” dedi.
Sıcaklık ve nemin kahvenin olgunlaşma sürecini direkt etkilediğini lisana getiren Küçükaltan, sıcaklığın artmasıyla kahvenin daha süratli olgunlaştığını, bunun da aroma kaybına yol açtığını söz etti.
Küçükaltan gölge eksikliğine de dikkati çekerek, kahvenin direkt güneş ışığı almasının tadını bozduğunu, gölgelik eksikliğinin ve artan zararlıların da kaliteyi olumsuz etkilediğini söyledi.
Çözüm yolları hakkında da konuşan Küçükaltan, “Verilerin yanlışsız tahlil edilmesi çok değerli. Mahallî çiftçilerin bilgisini dikkate almak gerekiyor. Onların ufak dokunuşlarıyla tehlikenin kimi bölgelerde azaltıldığını görebiliyoruz.” biçiminde konuştu.
Uganda ve Kenya’da kuraklığa sağlam kahve çeşitleri üzerine çalışmalar yapıldığını belirten Küçükaltan, “Eğer bu çeşitler hem iklim değişikliğine dayanabilir hem de bildiğimiz aromayı koruyabilirse sorun kökten çözülebilir.” değerlendirmesinde bulundu.
Tarımsal ormancılık (agroforestry) uygulamalarının kıymetine değinen Küçükaltan, şunları kaydetti:
“Yerel çiftçiler kahveyi korumak için tarım alanlarına mango, muz üzere bitkiler dikiyor. Bu gölgelik oluşturmak için değerli bir metot. En kıymetli konulardan bir tanesi yeniden gerçek sulama tekniklerinin geliştirilmesi.Bu da tekrar tıpkı bölgede gördüğümüz, bilhassa Tanzanya’da gördüğümüz damla sulama uygulamalarıyla yapılan bir şey. Ancak bu tekniklerin maliyeti çok fazla. Devletlerin ve kooperatiflerin dayanağı senaryoları değiştirebilir.”
BU KÜLTÜRÜN İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE FEDA EDİLMESİNİ İSTEMEYİZ
Üç senaryodan bahseden Küçükaltan, “Kötü senaryoda Doğu Afrika’da ekilebilir alanın yüzde 50 azalacağı kestirim ediliyor. Orta senaryoda yeni prosedürlerle kayıplar kısmen telafi edilebilir. Güzel senaryoda ise kahve üretimi daha geniş alanlara yayılabilir, kalite korunur ve fiyatlar sabit kalır.” dedi.
Kahvenin Afrika kültüründeki yerine de dikkat çeken Küçükaltan, “Afrika’da bir köye gittiğinizde kesinlikle kahve ikram edilir. Bu onların kültürüdür. Kahve ikramını reddetmek bile beğenilen karşılanmaz. Böylesine güçlü bir kültürün iklim değişikliğine feda edilmesi, ne Afrika ülkelerinin ne de bu kahveyi severek tüketen bizlerin isteyeceği bir şey olur.” diye konuştu.
Küçükaltan, iklim değişikliğinin kahve üretimini daraltabileceğini ve fiyatları artırabileceğini, lakin esaslı kültürlerin kolay kolay değişmeyeceğini vurgulayarak, “Belki kahve alanları azalır, tahminen fiyatı artar lakin beşerler ellerinden geldiğince kahveyi ikram etmeye devam edeceklerdir.” tabirlerini kullandı.
