Birdemans (bunama) çeşidi olan alzheimer, 21.yüzyılın en sessiz lakin en büyük salgınlarından biri olarak tanımlanıyor. Dünya Sıhhat Örgütü datalarına nazaran, her üç saniyede bir kişi alzheimer tanısı alıyor…
Bugün dünyada 55 milyondan fazla insan bu hastalıkla yaşıyor; 2050’ye gelindiğinde sayının 150 milyona ulaşacağı varsayım ediliyor.
Türkiye’de de önemli bir tabloyla karşı karşıyayız. Ülkemizde
yaklaşık 700 bin alzheimer hastası var. Yani İstanbul’daki büyük bir stadyumu tıklım tıklım dolduracak kadar insanın belleği, her gün biraz daha siliniyor…
Bugün “Dünya Alzheimer Günü’’ Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz, hastalıkla ilgili farkındalığı artırmayı hedefleyen bu özel günde hastalığı tetikleyen saklı etkenlere dikkat çekti…
Prof. Dr. Derya Uludüz
Telefonlar da ‘beyin sisi’ yapar
Sürekli bildirimlerle bölünen dikkat, işin içine elektromanyetik dalga da girince kalıcı belleği bozar.
Telefon ve bilgisayar kullanımında dikkat daima bölünür.
Beynin hafıza merkezi hipokampus sekteye uğrar. Ayrıyeten ekran ışığı melatonin salgısını azaltarak uyku kalitesini bozar, bu da Alzheimer riskini artırır.
Hazır besinlerdeki büyük risk
Raf ömrü uzayan besinler, beynin de ömrünü kısaltır.
İşlenmiş besinler yüksek şeker, trans yağ ve katkı hususları içerir. Bu besinler insülin direncini artırarak nöronların güç üretimini bozar. Bu yüzden beyin açlığı gelişir; uzun vadede nöron kaybı hızlanır.
Depresyon hafıza düşmanı
Depresyon sırf ruh halini değil, beyinde hafızanın merkezini küçültüyor. Depresyonda kortizol hormonu yükselir. Bu, hipokampusta nöron kaybına ve küçülmeye yol açar. Depresyon tedavi edildiğinde alzheimer riskinin azalması, bu biyolojik bağın ispatıdır.
Bel etrafındaki ‘yağ’ alarmı
Kilo değil, karın etrafındaki yağlar alzheimer için kırmızı alarmdır. Göbek etrafında viseral yağ dokusu, sitokin ismi verilen iltihap molekülleri salgılar. Bu unsurlar beyne ulaştığında nöronlarda kronik inflamasyona yol açar.
40–50’li yaşlarda geniş bel etrafı olan bireylerde ileride demans riskinin yüzde 30–40 arttığı saptanmıştır.
Mide koruyuculardaki tehlike
Uzun müddet kullanılan mide ilaçları, belleğin en pahalı vitaminini tüketir.
Bu ilaçlar B12 vitamininin bağırsaklardan emilimini bozar. B12 eksikliği de hudut hücrelerinin miyelin kılıfını zayıflatır, iletimi aksatır.
Bu da demans için taban hazırlar. Ayrıyeten mide asidini bozarak beyinde toksik birikimine yol açar.
Uykusuzluğun ‘çöp’ etkisi
Uykusuz geçen her gece, beynin paklık takımı greve başlar. Derin uyku sırasında toksik proteinler, bilhassa de beta-amiloid plakları temizlenir. Uykusuzluk ise bu paklığı pürüzler, plak birikimini hızlandırır. Kronik uykusuzluk yaşayanlarda alzheimer riskinin yüzde 50’ye kadar artması bu sistemle açıklanmaktadır.
Yalnızlık beyni küçültür
Yalnızlık, sigara kadar güçlü bir alzheimer risk faktörü.
Sosyal etkileşim, beynin en karmaşık idmanıdır. Konuşmak, latife yapmak, his paylaşmak; prefrontal korteksi, limbik sistemi ve hipokampusu birebir anda çalıştırır.
Yalnızlık, bu uyarıyı ortadan kaldırarak sinaptik ağların (sinir hücreleri ortasındaki ilişki ağları) paslanmasına yol açar.
BELLEĞİMİZ İÇTEN İÇE TÖRPÜLENİYOR
Alzheimer sırf genetik ya da yaşlılıkla gelişen bir hastalık değil.
Günlük hayatımızdaki küçük detaylar, biz fark etmeden beynimizin geleceğini şekillendiriyor. İşitme sıkıntılarından hazır besinlere kadar pek çok etken belleğimizi sessizce törpülüyor.
Çözüm için 10 altın kural
Alzheimer’ın bilinmeyen tetikçilerine karşı;
– İşitme meselelerinizi ihmal etmeyin, erken devirde kulak muayenesi ve tedavisi beyninizi korur.
– Trafikten uzak, yeşil alanlarda yürüyüş yapın. Konutta hava filtreleri kullanın, idmanla akciğer kapasitenizi artırın.
Mavi ışıktan uzak durun
– Ekran sürenizi sınırlayın, bilhassa uyumadan 2 saat evvel mavi ışık yayan aygıtları kapatın.
– Sistemli antrenman yapın, rafine karbonhidratları azaltın ve bel etrafınızı denetim altında tutun.
B12’nizi tertipli ölçtürün
– Toplumsal bağlarınızı güçlendirin, kulüp, dernek yahut gönüllülük faaliyetlerine katılın.
– Mide hami ilaçları doktor tavsiyesi olmadan uzun mühlet kullanmayın; B12 vitamininizi tertipli ölçtürün.
– Tertipli uyku rutini oluşturun, uyumadan evvel telefon ve bilgisayar ekranlarından uzak durun.
Ev üretimi besinlerle beslenin
– Lifli beslenin, fermente besinlere (yoğurt, kefir) yer verin.
– İşlenmiş besinlerden uzak durun, taze sebze-meyve ve mesken imali yiyecekleri tercih edin.
– Depresyon belirtilerini görmezden gelmeyin; toplumsal bağlarınızı ve fizikî aktivitenizi artırın. Gerekirse profesyonel dayanak alın.
İşte bilinmeyen faktörler
Alzheimer nedeni bâtın etkenleri şöyle sıralayabiliriz:
Duymuyorsanız dikkat!
İşitme kaybı sadece kulakla hudutlu değil; beynin hafıza ağlarını da köreltir. İşitme azaldığında beyin, sesleri çözmek için ekstra güç harcar. Bu güç, hafıza ve öğrenmeden sorumlu bölgelerden çalınır ve bu bölgelere güç yetmez.
Sosyal izolasyon da tabloya eklenince, hudut hücreleri ortasındaki bağlantı zayıflar.
Hava kirliliği belleğe ziyan verir
Şehirde soluduğumuz hava, beyin hücrelerimizi yıllar içinde zehirler. Kirli havadaki PM2.5 partikülleri akciğerlerden kana, oradan da beyne ulaşır. Bu mikroskobik parçacıklar, nöroinflamasyonu tetikler ve alzheimer’da görülen beta-amiloid plakların birikimini hızlandırır.
Uzun mühlet ağır kirlilikte yaşayanlarda demans riski yüzde 10–15 artar.
İkinci beyin: Bağırsakların isyanı
Bağırsak florası bozulduğunda, beynimiz de risk altında. Bağırsakta ziyanlı bakterilerin artışı, bağırsak geçirgenliğini artırır. Ortaya çıkan toksinler kana ve beyne geçerek inflamasyonu tetikler.
