Dünya yüzeyindeki tektonik levhalar çarpıştığında, bir levha oburunun altına girerek mantoya hakikat dalar. Bu süreç, bilim dünyasında yitim ya da dalma-batma zonu olarak isimlendirilir. Lakin, bilim insanları mantonun derinliklerine direkt bakamadıkları için bu yapıların yerini ve içeriğini belirlemek ismine sismik dalgaların suratlarını tahlil ediyor.
ETH Zürih ve Caltech’ten bir küme araştırmacı, bu kere klasik yaklaşımların ötesine geçerek sadece bir cins zelzele dalgasını incelemekle kalmadı, tüm sismik dalga cinslerini kıymetlendirdi.
BİLİNMEYEN YAPILAR ORTAYA ÇIKTI
Hakemli bilim dergisi Scientific Reports’ta yayımlanan araştırmada, bilim insanları “kayıp dünyalar” olarak isimlendirdikleri gizemli yapılar tespit etti. Bu yapılar, tektonik levhaların hareket etmediği bölgelerde yitim zonlarının bulunduğunu ortaya koydu.
Araştırmacıların geliştirdiği modele nazaran, okyanus tabanının altında ve kıtaların derinliklerinde yitim zonları mevcut. ETH Zürih’ten Andreas Fichtner, bu durumu şöyle açıklıyor:
“Bu keşif, yıllarca ultrason kullanarak kan dolanımını inceleyen bir tabibin, tam beklediği yerde atardamar bulması üzere bir durum. Lakin doktor, daha gelişmiş bir araçla yaptığı muayenede, kalçada aslında olmaması gereken bir atardamar tespit ediyor. Biz de bu bulgular karşısında benzeri bir şaşkınlık yaşadık.”
BÜYÜK OKYANUS’UN ALTINDAKİ ENTERESAN ANOMALİ
Araştırmacılar, bilhassa Büyük Okyanus’un altındaki bir yitim zonunu dikkat cazibeli buluyor. Jeolojik açıdan yakın devirde bu bölgede bir yitim zonunun var olmaması gerektiği düşünülüyor.
Çalışmanın baş müellifi Thomas Schouten, bu durumu şöyle söz ediyor:
“Karşı karşıya kaldığımız zorluk tam da bu. Yeni yüksek çözünürlüklü modelimizle mantonun her köşesinde bu cins anomalileri tespit edebiliyoruz. Fakat bunların ne olduğunu yahut hangi unsurların bu desenlere neden olduğunu şimdi bilmiyoruz.”
SİSMİK DALGALAR VE FARKLI YAPILAR
Bu anomalilerin olduğu bölgelerde sismik dalgaların hareket biçimleri farklılık gösteriyor. Bu durum, bu yapılar etrafındaki kayaların daha soğuk ve farklı bir bileşime sahip olabileceğine işaret ediyor. Lakin araştırmacılar, bu yapılarla ilgili daha fazla bilgiye şimdi ulaşmış değil.
Farklı devirlerde ve süreçlerde oluşmuş olma ihtimalleri üzerinde duruluyor. Schouten bu hususta şu açıklamayı yapıyor:
“Alt mantodaki anomalilerin çeşitli kökenlere sahip olabileceğini düşünüyoruz. Yaklaşık 4 milyar yıl evvel mantonun oluşumu sırasında meydana gelen ve konvektif hareketlere karşın korunmuş olan silika bakımından güçlü eski unsurlar olabilirler. Ya da milyarlarca yıl boyunca manto hareketleriyle birikmiş demir açısından güçlü kayaçlardan kaynaklanıyor olabilirler.”
GELECEKTEKİ ARAŞTIRMALARIN ÖNEMİ
Araştırmacılar, bundan sonraki çalışmalarda sismik dalgaları daha detaylı bir formda tahlil etmeyi planlıyor. Schouten, mevcut bilgilerin sırf dalga suratına odaklanmasının, gelecekteki araştırmalarda daha kıymetli bulguların ortaya çıkmasına yol açacağını söylüyor:
“Farklı dalga çeşitlerinde gözlemlenen suratları ortaya çıkaran materyal özelliklerini hesaplamamız gerekiyor. Bu da dalga suratlarının gerisindeki materyal parametrelerine daha derinlemesine bir bakış gerektiriyor.”
Bu gizemli yapılar ve sismik dalgalardaki farklılıklar, bilim insanlarının Dünya’nın derinliklerindeki sırları anlamasına ışık tutabilir.
