Küresel ısınmanın deniz kaplumbağalarının cinsiyet, çiftleşme ve yuvalama devirlerine tesirine ait sorularını yanıtlayan Pamukkale Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Kısmı Zooloji Ana Bilim Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Eyüp Başkale, Türkiye’de batı kıyılarında caretta carretta ve doğu kıyılarında yeşil deniz kaplumbağası olmak üzere 2 çeşit deniz kaplumbağası olduğunu söyledi.
Başkale, Türkiye’nin üreme başarısı ve yuvalama sayısı olarak yeşil deniz kaplumbağası tipinde Akdeniz’de en yeterli, caretta caretta tipinde ise ikinci en güzel popülasyona sahip ülke olduğunu belirtti.
Türlerin cinsiyet kromozomunun bulunmadığını ve cinsiyeti belirleyen faktörün, kuluçka esnasında maruz kalınan sıcaklıklar olduğunu kaydeden Başkale, bu nedenle caretta carettaların 45-50 santimetre, yeşil deniz kaplumbağalarının ise 50-75 santimetre derinliğe yumurtalarını bıraktığını anlattı.
Başkale, 60 günlük kuluçka devrinin 20 ila 40’ıncı gününde yumurtaların maruz kaldıkları sıcaklığın, eşik bedel olan 28,7 derecede olması durumunda yuvadan çıkan yavruların yarısının dişi, yarısının erkek, altındaki sıcaklıklarda erkek yüklü, üstündeki sıcaklıkta ise dişi yüklü olduğu bilgisini verdi.
Başkale, şöyle devam etti:
“Son 6 yılda Patara kumsalında yaptığım çalışmalara nazaran sıcaklık artışları nedeniyle yuvalardan çıkan yavruların, yüzde 80-90 oranında dişi olduğunu tespit ettik. Bu şimdi popülasyonu etkileyen bir sayı değil zira bu tipler tek eşli değil lakin ilerleyen vakitte çok artacak dişi popülasyonu, çiftleşecek erkek sayısının azalması olarak karşımıza çıkacak.”
En yüksek yuva sayısı 2024’te kaydedildi
Sıcaklık tesirinin yalnızca cinsiyet açısından ele alınmaması gerektiğinden bahseden Başkale, “Yuva içindeki sıcaklık çok artarak 32 derecenin üzerine çıktığında embriyo vefatlarıyla müsabakaya başlıyoruz, bu global ısınmanın korkutucu istikameti. Biz dışarıdan ne kadar müdafaaya alsak da, tabiat bize ‘yavru kaplumbağaların yuva içerisinde gelişmesi için gereken optimum sıcaklığı aştık’ diyecek ve embriyo vefatları ya da yuva içi ölümlerle popülasyonumuz azalacak” diye konuştu.
Deniz kaplumbağalarının, 1995-1996 yıllarında haziranın başında yumurta bırakmaya başladığını lakin bu tarihin son yıllarda değiştiğini bildiren Başkale, yuvalamaların evvel haziran başından mayıs ayına, son 5-6 yıldır ise nisan ayının sonuna kaydığını aktardı.
Yavruların yuvadan çıkışlarının 2010’lu yıllarda 20-25 Temmuz olduğuna işaret eden Başkale, “İlk yavru çıkışları 2023 yılında 12-13 Temmuz’da, 2024 yılında ise 8 Temmuz’da gerçekleşti. Son 30 yılda yuvalama ve yumurtadan çıkma mühletleri ortalama 1 ay öne çekildi, bu bizim ezberimizi bozan bir durum” tabirlerini kullandı.
Başkale, Patara’da 1989-2000 ortasında ortalama 117 olan caretta caretta yuvası sayısının, 2010-2018 ortasında ortalama 147’ye, 2019’da 286’ya, 2020’de 330’a, 2021’de 430’a çıktığını, 2022’de 286’ya düşmesinin akabinde 2023’te 526’ya, 2024’te ise 604’e yükseldiğini vurguladı.
Deniz kaplumbağalarının son yıllarda kuzeye göç ettiklerine ve Kuşadası, Didim ve Çanakkale’de yuvalar tespit edilmeye başlandığına değinen Başkale, ayrıyeten İtalya ve İspanya üzere ülkelerde daha evvel hiç yuva olmayan alanlarda yuva kayıtları alınmaya başlandığını kelamlarına ekledi.
Deniz düzeyindeki yükselmenin etkileri
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Suşehri Timur Karabal Meslek Yüksekokulu Öğretim Üyesi Doç. Dr. Bektaş Sönmez, yeşil deniz kaplumbağalarıyla ilgili Hatay Samandağ’da 22 yıllık bir çalışma sürdürdüklerini, 2022’de 3-5 yuva varken artık 40 yuva saptadıklarını kaydetti.
Samandağ’da 2016’da, sıcaklığın, yuvalardaki cinsiyet oranlarına tesiriyle ilgili kestirim çalışmaları yürüttüklerini, yuvaların yüzde 70’in üzerinde dişi yavru ürettiğini gördüklerini ve bu durumun sonraki yıllarda sıcaklıkların artışıyla birlikte devam ettiğini anlatan Sönmez, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Deniz kaplumbağaları 120 milyon yıldır dünyada varlığını sürdürüyor, birçok yok oluşu atlatmışlar. Sıcaklıklara tahminen ahenk gösterebilir, tahminen 100-200 yıl sonra ahenk sağlayamayarak yok olabilirler lakin cinsiyet oranı bakımından yapılan çalışmalar büyük çoğunluğun dişi olduğunu gösteriyor. Bu iklim değişikliğinin kısa vadedeki sonucu.”
Sönmez, 2024’te yaşanan çok sıcaklıkların tesirlerini, yeşil deniz kaplumbağalarının yuvalama tarihlerinin öne çekilmesi, cinsiyetlerinin etkilenmesi ve embriyo kayıpları olarak sıraladı.
Yuva sıcaklıklarının aylara nazaran farklılıklar gösterdiğini belirten Sönmez, “Nisan ayının sonunda yapılan yuvanın sıcaklığı 25 dereceden başlıyor, 60 günlük kuluçka müddetinin sonunda 30 derecede bitiyor. Temmuzun sonunda yapılan yuvalarda bir bakıyorsunuz, 30 derecelerde başlıyor, 33 derecelerde bitiyor” biçiminde konuştu.
Buzulların erimesiyle deniz düzeyinin yükselme riskine dikkati çeken Sönmez, şu ihtarlarda bulundu:
“Samandağ’da bir simülasyon çalışması yaptık, deniz düzeyinde 0,48 santimetre, 0,63 santimetre ve 120 santimetre artışın tesirleri üzerine senaryolar oluşturduk. En makus senaryoda 2100 yılından sonra şayet çevresel tesirler, iklim değişikliği, ısınma bu formda artarsa ve deniz düzeyi 120 santimetre yükselirse, yeşil deniz kaplumbağalarının yuvalama alanı olan 14 kilometrelik Samandağ kumsalının yüzde 35’i yok olabilir. Buzulların erimesi, fırtınalar derken kumsalın yaklaşık yüzde 50’si tahrip olacak. Bu, iklim değişikliğinin habitat kaybına tesiridir.”
